قابل بهره‌برداري نباشد، بايد از راههاي ديگر سود جست. اين راهها بايد همگي و در کنار هم پيموده شود تا خانواده حديث، به شکل هرچه کامل‌تري به دست آيد.

الف: مراجعه به جوامع روايي و تصنيفهاي موضوعي

جوامع روايي، به ويژه جوامع روايي شيعه، به روش موضوعي دسته بندي شده اند و از اين رو، يافتن حديث مورد بحث در يکي از ابواب آنها مي تواند ما را به دسته اي از احاديث مشابه آنها رهنمون کند. اين درست مثل يافتن حديث در منبع اصلي و کتاب مصدر حديث است، با اين تفاوت که به علت کاوش مؤلف و گردآوري جامع و همه‌جانبه او، با احاديث متعدد و از چندين منبع مختلف رو به رو مي شويم. نمونه برجسته اين دسته کتب در زمينه احاديث فقهي، وسائل الشيعه و در زمينه احاديث غير فقهي بحار الأنوار است. جامعيت و دسته‌بندي زيباي اين دو کتاب چنان بوده است که بهره‌بران از حديث را از مراجعه به کتب اصلي حديث باز داشته و حتي در قرنهاي اخير به مهجوريت کتب اربعه در ميان دانش‌پژوهان انجاميده است. اگرچه ما به هيچ روي به کفايت مراجعه محقق به اين جوامع توصيه نمي کنيم و برخي از ناکاميها را در دست‌يابي به احاديث مورد نياز يا متن درست و اصلي، نتيجه همين کار مي دانيم.
مراجعه به کتب خاص نوشته ‌شده در زمينه موضوع اصلي مورد پژوهش نيز سودمند است. به عنوان مثال، احاديث دوستي و برادري را در کتاب مصادقه الإخوان از شيخ صدوق و احاديث مربوط به ماههاي مبارک رمضان و شعبان و رجب را در فضائل الأشهر الثلاثه از همو بايد ديد. در حوزه حديث اهل سنّت، ابن ابي‌الدنيا تأليفهاي کم‌حجم و موضوعي فراوان دارد ^۱ و براي مراجعات معمولي و کم‌عمق در زمينه احاديث اهل سنّت، مطالعه الترغيب و الترهيب تأليف منذري و نضره النعيم و براي مراجعات کاربردي و مشتمل بر احاديث فريقين، مجموعه ميزان الحکمه و کتاب‌هاي حديثي معاصر توصيه مي شود.

درس يازدهم : تشکيل خانواده حديث (2)

اهداف درس

هدف از ارائه مطالب اين درس آن است که فراگيرنده:
با شيوه‌هاي بازيابي خانواده حديث آشنا شود؛
فوائد تشکيل خانواده حديث را بداند؛
از مفهوم خانواده بزرگ حديث آگاهي يابد.

شيوه هاي بازيابي خانواده حديث

دست‌يابي به احاديثي که با هم ارتباط دارند و به يک مطلب ناظرند هميشه ساده و سريع نيست، اگرچه پيشرفت علم بشري و فناوريهاي جديد به ويژه در بخش رايانه، از مشکلات آن کاسته و بدان سرعت بيشتري بخشيده است. نخستين گام در اين ميدان، همچون هر تحقيق ديگر، خوشه‌چيني از تلاشها و دست‌رنج عالمان و محدّثان پيشين است. مراجعه مستقيم به کتاب و منبع حديث، ما را در بسياري از موارد به احاديث مشابه رهنمون مي سازد؛ ^۱ اما اگر منبع و کتاب مصدر حديث ما دسته بندي موضوعي نداشته و يا به علت دسته‌بندي نادرست و ناموزون،