براي هر يک، مثالهايي مي آوريم.

تصحيف نوشتاري

تصحيفهاي نوشتاري به هنگام کتابت متون و نسخه‌برداري از آنها پيش مي آيد و علل آن فراوان است؛ مانند خوانا ننوشتن ناسخان و کاتبان، درست ننهادن نقطه ها و دندانه ها، بدي خط و دوات و کاغذ، يا نادرست خواندن متن اصلي به هنگام نسخه‌برداري. گفتني است گاه متن دو نسخه و يا بيشتر را مي توان درست دانست و گاه تنها متن يک نسخه صحيح است و متن نسخه ديگر اشتباه فاحشي از سوي کاتب است و مقبول نيست.

يک.

در روايتي آمده است: کانَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله يَسْتَحِبُّ الْعَسَلَ يَوْمَ الْجُمُعَه.
نگاه ابتدايي به اين روايت، ما را به سوي احاديث طبي مي‌برد. اگر به متن اصلي دست نيابيم، بسي محتمل است ساعتها وقت خود را براي يافتن رابطه ميان خوردن عسل و روز جمعه از دست بدهيم و حاصلي به دست نياوريم، در حالي که يافتن متن درست حديث، ما را به مفهوم اصلي آن مي‌رساند. در اين روايت، واژه (عَسَل) تصحيفي از (غُسْل) است؛ در اين صورت، روايت دلالتي بر استحباب خوردن عسل در روز جمعه ندارد و از جرگه روايات طبي بيرون آمده و در کنار انبوه احاديثي قرار مي‌گيرد که نظافت وغسل را در روز جمعه مستحب مؤکد مي‌دانند.

دو.

از امام صادق عليه السلام نقل شده است : اَلزّيارَه تثبتُ الْمَوَدَّه.^۱
نقل جامع الأحاديث چنين است: اَلزّيارَه تُنْبِتُ الْمَوَدَّه.^۲
همان‌گونه که مشاهده مي‌شود، نقصان دو نقطه، معناي حديث را تغيير داده است. بر اساس نسخه نخست، ديدار دوست، مايه دوام دوستي است و بر پايه

در اين درس، موانعي را که از فهم درست حديث پيشگيرى مي کند برمي شمريم؛ موانع پيش‌گيرنده از تأثير آنچه در مرحله پيشين به دست آمده است.
به عبارت ديگر، فهم درست حديث در گرو به دست آوردن تواناييهاي برشمرده در درسهاي پيشين و پيراستن ذهن از موانع شمرده شده در اين دو درس و نيز برخي موانع ديگر است. اين موانع مي تواند به راحتي همه زمينه ها و قابليتهاي گرد آمده در سير فهم حديث را خنثي و ما را از دستيابي به فهم درست حديث محروم کند.
بر اين اساس، ما به برخي از اين موانع در دو بخش اشاره مي کنيم، اما به هيچ وجه آنها را به آنچه برشمرده ايم منحصر نمي سازيم و بحث بيشتر را به درس آسيب شناسي حديث در مقطع کارشناسي ارشد وامي نهيم.
بخش نخست، برخي موانع مربوط به متن است و در مرحله اول فهم حديث، يعني فهم متن اتفاق مي‌افتد و بخش دوم، مربوط به مرحله دوم فهم حديث، يعني فهم مقصود گوينده حديث است. ما مي‌توانيم برخي موانع موجود را مربوط به پژوهشگر و چگونگي تعامل او با حديث بدانيم، اما به دليل اختصار، ساده‌تر کردن بحث و تناسب کلي با دو مرحله اصلي فهم حديث، موانع را در همان دو دسته بر‌مي‌شمريم. خاطر نشان مي‌شود که موانع بر‌شمرده به همه مراحل جزئي فهم حديث ناظر نيست و براى نمونه، بي‌توجهي به احاديث معارض، که يکي از بزرگ‌ترين موانع فهم حديث است، در اينجا نمونه‌اي ندارد و به همان نمونه‌هاي آورده شده در درس مربوط، اکتفا کرده‌ايم. تأکيد مي‌کنيم که آنچه در پي مي‌آيد، تنها نمونه‌ها و موانعي معدود و نه همه آنها است.

تصحيف و تحريف

تصحيف و دگرگوني اشتباهي يا عمدي متن سخن و نوشته ، همواره در جريان نقل حديث، اتفاق افتاده است. اين تغييرها، مخلّ به معنا بوده و مانع از فهم درست متن شده‌اند. تصحيف را به دو گونه نوشتاري و شنيداري تقسيم کرده و