187
درسنامه فهم حديث

تفاوت آنها را مي‌توان درست نشنيدن راوي دانست. گفتني است افزون بر حروف (ض، ز، ذ) حرفهاي ديگري مانند (ق) و (ک) نيز قريب المخرج هستند و از اين ‌رو برخي کلمات فارسي داراي حرف (ک) در عربي با (ق) تلفظ مي‌شده‌اند، مانند کاشان (قاسان) و کاووس (قابوس).

راه حل

روش عرض و مقابله، که در روزگاران قديم به شکل شفاهي و قرائت استاد بر شاگرد يا شاگرد بر استاد رواج داشته است، براي زدودن همين مانع بوده و بسياري از تصحيفهاي عمدي و غيرعمدي را کشف مي کرده است. در روزگار کنوني،کشف تصحيفها و تصحيح متون از طريق نسخه شناسي، يافتن احاديث مشابه و نيز گردآوري قرينه‌‌ها امکان پذير است. شارحان حديث نيز از رهگذر مطالعات پردامنه خود به تصحيفها و تحريفها رهنمون شده اند. عوامل ديگري نيز به شناسايي تصحيفها کمک مي کنند؛ همچون آگاهي ما از دقت، ضبط، ادب و لغت‌داني راوي.
اطلاعات و معلومات عمومي مانند آشنايي با انواع خطوط رايج هر عصر (همچون خط کوفي و يا نسخ، ثلث و نستعليق) و رسم الخط نسخه ها، آگاهي از کيفيت نسخه‌برداري و تصحيح آنها به هنگام قرائت و پاک‌نويس کردن و چگونگي آوردن حاشيه هاي اصلاحي و افزودن نسخه‌بدلها، نيز در شناخت تصحيفها مؤثر است. ۱

1.. گفتني است كه اين دقتها را در روزگار معاصر، بايد در مرحله حروف‌چيني اعمال نمود. نگارنده: زماني به مطالعه ترجمه حديثي از الأمالي طوسي (ص ۱۹۴، ح ۳۳۰) مشغول بودم، در پايان اين حديث زيبا آمده بود: اين حديث را بايد باطل انگاشت، که به نظر درست نمي آمد و با مراجعه به متن عربي و نيز دست‌نويس مترجم مشخص شد که عبارت در اصل چنين بوده: اين حديث را بايد با طلا نگاشت و در اثر خطاي در حروف‌چيني و مقابله، جمله به چنين سرنوشتي دچار شده بود!


درسنامه فهم حديث
186

نسخه دوم، پديد‌آورنده آن. اين دو معنا در علم اخلاق و روانشناسي نوين با هم متفاوت بوده و به نظر مي‌رسد که ديدار و ملاقات، به تنهايي، دوستي نمي آورد، بلکه پس از پديد آمدنش، آن را استوار و پايدار مي‌کند.

سه

. از پيامبر اکرم نقل شده است :
ذِرُوا الْمِراءَ، فَأَنَا زَعِيمٌ بِثَلاثَه أَبْياتٍ فِي الْجَنّه: في رِباضِها وَ أَوْسَطِها وَ أعْلاها، لِمَنْ تَرَک الْمِراءَ وَ هُوَ صادِقٌ.۱
ستيزه و کشمکشها را وانهيد، که من براي کسي که آن را وانهد با وجود آن که حق با او است، سه خانه در کنار و وسط و بالاي بهشت ضمانت مي کنم.

در نسخه هايي از بحار الأنوار و توحيد صدوق، واژه (رِباض) به (رياض) تغيير يافته که به معناي باغ است. ۲ اين‌گونه تصحيفها به هيچ کتاب حديثي و فرقه خاصي اختصاص ندارد و در کتب اهل سنّت نيز رخ داده است، مانند حديث نبوي (من استأجر فليتمّ له إجارته؛ کسي که اجيري مي‌گيرد، اجاره اش را تمام کند) ۳ که با عبارت ( فليسمّ له؛ اجرتش را معين و اعلام کند) ۴ نيز نقل شده و آسان تر فهميده مي‌شود.

تصحيف شنيداري

تصحيف شنيداري به سبب اشتباه شنيدن حروف قريب المخرج و هم‌آوا پيش مي آيد و وقوع آن نسبت به تصحيف نوشتاري کمتر است. اين اشتباه بيشتر براي راويان غير عرب و تازه‌مسلمان اتفاق مي افتاده است. براي نمونه مي توان به نقلهاي گوناگون حديث (مَن استغنَي بِعقلِه ضلّ) يا (زلّ) و (ذلّ) اشاره کردکه منشاء

1.. منيه المريد، ص ۱۷۵.

2.. ر. ک: بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۲۹، ح ۵۴؛ التوحيد، ص ۴۶۱، ح ۳۴.

3.. کنز العمال ، ج ۳، ص ۹۰۸، ح ۹۱۳۳.

4.. المصنف ، ابن ابي شيبه، ج ۸، ص ۲۳۵، ح ۱۵۰۲۴.

  • نام منبع :
    درسنامه فهم حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 396855
صفحه از 240
پرینت  ارسال به