بياموزند، نه اينکه در آن اختلاف کنند. ^۱
در روايات ديگر نيز واژه اختلاف به اين معنا آمده است؛ مانند آنچه در زيارت جامعه کبيره خطاب به اهل بيت مي گوييم و آنها را مُخْتَلَفُ الْمَلائِکَه مي خوانيم و مهم‌تر آنکه در قرآن کريم نيز بدين معنا به کار رفته است. ^۲ گفتني است که اين حديث با همان معناي دو دستگي نيز تأييد و توجيه شده است. ^۳

خلط معناي لغوي و اصطلاحي

معناي اصطلاحي، حاصل تحول معنايي واژه است که فقط نزد گروه خاصي و نه همه عرف و اجتماع صورت پذيرفته است؛ يعني گروهي از مردم يا دانشمندان علمي خاص، معناي عرفي واژه اي را تغيير داده آن را براي معناي منظور خود به کار مي‌گيرند. اين معناي جديد گاه تفاوت چشمگيري با معناي اصلي و عرفي دارد و گاه با آن ارتباطهايي وثيق و مناسب دارد. انس آشنايان با اصطلاح و کاربرد مکرر آن موجب مي شود تا آنان به هنگام شنيدن و خواندن واژه اصطلاح شده، به معناي اصطلاحي واژه ره ببرند و از به خاطر آوردن معناي اصلي و لغوي باز مانند و در نتيجه احاديثي را که آن واژه در آنها به معناي لغوي خود و نه معناي اصطلاحي به کار رفته است، به‌گونه اي نادرست بفهمند. نمونه قابل ارائه در اين زمينه واژه صلاه است.

نمونه‌

واژه صلاه در علم فقه و نزد همه فقيهان به معناي نماز است؛ خواه واجب و

اشتراک لفظي

الفاظ کلام عربي، مانند بسياري از زبانها، گاه چند معنا دارند و اين واژه هاي چند معنايي، که مبحث اشتراک لفظي و معنوي را در علم اصول سبب گشته اند و بحث ايهام را در ادبيات پديد آورده اند، گاه به علّت نداشتن قرينه هاي معين، فهم متن را بر پژوهنده دشوار مي سازند.
در اين موارد، راه‌حلّ اساسي يافتن اسباب صدور حديث، قرينه‌هاي متصل و منفصل و احاديث مشابه و هم‌مضمون است.
راه‌حلّ ديگر، استفاده از بافت درون‌زباني و قراردادن يک‌ يکِ معاني متفاوت واژه در ميان جمله و سنجش معناي حاصل از هم‌نشيني آن با بقيه جمله است. ما به يک نمونه اشاره مي کنيم:
کلمه اختلاف در حديث منقول از پيامبر اکرم: «اِخْتِلافُ أُمَّتي رَحْمَه»، ^۱ مي تواند هم به معناي تفرقه و چنددستگي باشد و هم به معناي آمد و شد. يکي از راويان به نام عبدالمؤمن انصاري، که فقط معناي اول را در ذهن خود داشت و از وجود معناي ديگري براي اختلاف غافل مانده بود، سرگردان مي شود و چون نمي تواند رحمت بودن اختلاف به معناي تفرقه را باور کند، نزد امام صادق عليه السلام مي رود و مشکل خود را بر ايشان عرضه مي کند و پس از آنکه تأييد امام را نسبت به صدور حديث مي شنود، مي گويد: اگر اختلاف امت رحمت باشد اجتماع آنان مايه عذاب است! امام در پاسخ او، اختلاف را به معناي ديگرش، يعني آمد و شد، تفسير مي کند و گفته پيامبر خدا را اشاره به آيه نَفْر ^۲ مي داند؛ يعني منظور حديث اين است که از شهرها به مراکز دانش بيايند و بروند تا دين را فرا گيرند و