19
درسنامه فهم حديث

ارائه مباني و سير منطقي فهم آن، ما را به مقصود اصلي گوينده حديث نزديک مي‌گرداند.»
اين مباني و شيوه‌ها که از قواعد ادبي، اصولي و کلامي و ديگر قوانين عقلي و عقلايي استخراج شده است، ما را در يافتن معناي اصلي حديث و فهم درست و برتر مقصود آن و نيز جاي دادنش در يک نظام همگون اعتقادي ياري مي‌رساند؛ به گونه‌اي که به ساختار به‌ هم ‌پيوسته مجموعه احاديث، خللي وارد نيايد.
از اين ‌رو، فقه الحديث مهم‌ترين دانش حديثي و سودمند‌ترين و کاراترينِِ آنهاست و هدف ديگر دانشهاي حديث، ياري رساندن به اين دانش است.

جايگاه فقه الحديث

دانشهاي حديثي را مي‌توان به دانشهاي مربوط به رجال و سند حديث و علوم مرتبط با متن و محتواي آن تقسيم ‌کرد. دسته سوم دانشهاي حديثي به هر دو بخش وابسته است و از فرآورده‌هاي هر دو دسته براي حلّ مسائل خود کمک مي‌گيرد.
دسته نخست و مسائل مربوط به احوال راويان و معاصرت و اتصال طبقات آنان با يکديگر و ديگر مشکلات مربوط به اسناد روايات در علم «رجال» ساماندهي شده و همواره ياريگر حجيت و مقبوليت حديث بوده است.
دسته دوم علوم حديث، که به فهم محتوا و مضمون حديث ياري مي‌رساند، «فقه الحديث» نام دارد و شرح متن حديث و حلّ مشکلات بر سر راه فهم آن را به عهده دارد.
دسته سوم با شاخه‌هايي همچون مصطلح الحديث، نقد حديث، و تاريخ و کتاب‌شناخت حديث، بيشتر به مسائل بروني و جانبي حديث ناظر است.
اگر‌چه همه اين دانشها با تمام شاخه‌هاي فرعي خود مهم و ضروري‌اند، اما آنچه مستقيماً با مقصود اصلي حديث، يعني بهره‌گيري از آن در ديگر علوم الهي و


درسنامه فهم حديث
18

برده اند. حاکم نيشابوري (م 405 ه) در کتاب معرفه علوم الحديث، علوم حديثي را به 52 گونه تقسيم کرده و گونه بيستم آن را «فقه‌ الحديث» خوانده است. ۱ اما برخي به جاي اين اصطلاح، ترکيب «درايه الحديث» را با اندک تفاوتي در معنا به کار برده‌اند. حاجي خليفه در کشف الظنون، اين عنوان را به کار مي برد و آن را در مقابل «روايه الحديث»، يکي از دو گونه اصلي علوم حديثي مي‌خواند و آن را چنين تعريف مي کند:
علم درايه‌ الحديث علمي است که از مفهوم و معناي واژه هاي حديث و نيز از مقصود اصلي آنها بحث مي کند و در اين معنايابي، قواعد زبان عربي، ضوابط شرعي و احوال نبي را در نظر مي گيرد. ۲
اما با آنکه در متون حديثي شيعه، واژه «درايه» براي فهم عميق حديث آمده و معناي لغوي آن نيز مناسب با اين علم است، شيخ آقا بزرگ تهراني، درايه‌ ‌‌الحديث و فقه‌ الحديث را همسان نگرفته و آن دو را در کنار دانش رجال، سه علم متفاوت و در عرض هم دانسته است. او وظيفه فقه الحديث را شرح واژه ها و بيان چگونگي و حالت متن حديث (همچون عامّ و خاص بودن، مطلق و مقيد بودن، مجمل و مبين بودن، و يا معارض داشتن و نداشتن) دانسته است.
شيخ آقا بزرگ فقه ‌الحديث را با شرح ‌الحديث يکسان و نزديک مي بيند و از اين‌ رو نام کتابهاي مربوط به فقه ‌الحديث را در فصل «شين»، تحت عنوان «شرح ‌الحديث» آورده است. ۳

تعريف برگزيده

با توجه به آنچه گفته شد و در احاديث بدان راهنمايي شده است، مي توان فقه الحديث را چنين تعريف کرد: «دانشي که به بررسي متن حديث مي‌پردازد و با

1.. معرفه علوم الحديث، ص ۶۳.

2.. ر. ک: كشف الظنون، ج ۱، ص ۶۳۵.

3.. الذريعه، ج ۸، ص ۵۴.

  • نام منبع :
    درسنامه فهم حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 382958
صفحه از 240
پرینت  ارسال به