191
درسنامه فهم حديث

مانند: شکر، محبّت، عقل و علم از اين قبيل‌اند.
در اين ميان، شباهت شکلي و شنيداري برخي واژه هاي عربي به واژه هاي فارسي، موجب اين تصور در خواننده و شنونده مي شود که منظور و مفهوم آن واژه عربي، همان مفهوم واژه فارسي است.

نمونه‌ها

براي مثال حديث مشهور امام علي عليه السلام در نهج البلاغه ، ۱ که درباره زن فرموده است: «اَلْمَرْأه رَيحانَه وَ لَيسَتْ بِقَهْرَمانَه»، چنين فهميده شده است که: زن گل خوشبوي است و نه قهرمانه و پهلوان، حال آنکه قهرمانه در زبان عربي بدين معنا نيست. قهرمانه در عربي به معناي پيشکار و وکيل و متصدي کارهاي فرد ديگر است و مقصود حضرت در اينجا، نهي از به خدمت گرفتن زن در امور خانه و مزرعه و کار کشيدن از او در امور شخصي و مربوط به شوهر است. همين نکته سبب شده تا برخي اين حديث را انکار کنند و تأخّر پيدايش واژه قهرمان نسبت به زمان صدور حديث امام علي عليه السلام را دليل بر جعلي بودن اين حديث بدانند، حال آنکه اين واژه در کافي و برخي کتب متقدم بر نهج البلاغه موجود است و معلّي بن خنيس را قهرمان، يعني پيشکارِ امام صادق عليه السلام خوانده‌اند. ۲
نکته جالب توجه آنکه برخي از واژه هاي زبان عربي در زبان فارسي با همان هيئت اما با معنايي متفاوت از معناي عربي خود به کار مي روند؛ براي مثال، واژه احتمال در زبان فارسي به معناي حدس و گمان است، اما در زبان عربي به معناي تحمّل مي باشد و از اين‌رو، حديث «اِحْتِمالُ الْجاهِلِ صَدَقَه» را بايد به معناي تحمّل و بردباري در برابر شخص نابخرد معنا کرد، که به دليل: «هر کار نيکي صدقه است»، گونه اي صدق و احسان به شمار مي رود.

1.. نهج البلاغه، نامه ۳۱.

2.. الکافي، ج ۵، ص ۱۵۸.


درسنامه فهم حديث
190

فريضه و خواه مستحب و نافله و نمي توان در ابواب فقه به سادگي براي آن معناي ديگري يافت، زيرا معناي عرفي و لغوي آن يعني درود فرستادن و دعا کردن بيشتر در مباحث عقيدتي و غير فقهي کاربرد دارد. اين معنا اگر چه متروک نيست و در قرآن ـ مثلا در آيه إنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ يصَلُّونَ عَلَي النَّبِيّ يا أيهَا الَّذِينََامَنُوا صَلُّوا عَلَيهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيمًا۱ و دعاها و ذکرهايي مانند صلوات که در تشهد نماز نيز خوانده مي شود به کار مي رود، اما به سبب انس با معناي اصطلاحي، کمتر و ديرتر به ذهن خطور مي کند. از اين ‌رو ممکن است حديث ذيل را در آغاز به ‌گونه ديگري بفهميم.
قالَ رَسُولُ اللهِ صلي الله عليه و آله: إذا دُعِي أحَدُکُمْ إلَي الطَّعامِ فَلْيجِبْ، فَإنْ کانَ صائِماً فَلْيصَلَّ.۲
چون هر يک از شما را به خوراک دعوت کردند اجابت کند و اگر روزه بود نماز بگزارد (يا براي ميزبان دعا کند).

در اينجا بهتر است همان معناي لغوي يعني دعا کردن به برکت و خير براي شخص دعوت‌کننده را معناي حديث دانسته است، که با تفسير برخي شارحان حديث مطابقت و سازگاري دارد. ۳

خلط معناي فارسي و عربي

پس از مسلمان شدن ايرانيان، زبان فارسي از زبان عربي تأثير پذيرفته و بسياري از واژه هاي زبان عربي را به کار گرفته است. همچنين ورود معارف عميق و ژرف توحيدي برگرفته از قرآن و حديث موجب شده گاه همان واژه ها در زبان فارسي جاي گيرند و حتي از معادلهاي فارسي خود، پرکاربردتر و روشن تر شوند؛ واژه‌هايي

1.. احزاب/۵۶.

2.. سنن الترمذي، ج ۲، ص ۱۳۹، ح ۷۷۷.

3.. ر. ک: عارضه الأحوذي بشرح صحيح الترمذي، ج ۳، ص ۳۰۸.

  • نام منبع :
    درسنامه فهم حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 377945
صفحه از 240
پرینت  ارسال به