203
درسنامه فهم حديث

عمار بن موسي از امام صادق عليه السلام درباره مردي پرسيد که پرستويي را در صحرا مي زند يا صيد مي کند، آيا مي تواند آن را بخورد؟ امام فرمود: آن از چيزهايي خوردني است؟!
شيخ طوسي در اينجا عبارت اخير را بر تعجّب حمل نموده است، نه جمله خبري. او مؤيد توجيه خود را روايت قبلي در همان جا دانسته است که صريحاً خوردن پرستو را حرام مي داند.
گفتني است اين بحث در قرآن نيز جاري است و در داستان حضرت يوسف، آيه: أيتُهَا الْعِيرُ إنَّکُمْ لَسَارِقُونَ1 و نيز گفته حضرت ابراهيم: هذا رَبِّي2 در خطاب به مشرکان، مورد استفاده امامان ما قرار گرفته است. آن بزرگواران لحن دو پيامبر معصوم را در هر دو مورد، استفهامي و انکاري دانسته‌اند و بدين وسيله، ساحت مقدس آنان را از دروغ پاک داشته اند. 3

چکيده

برخي از موانع عمده فهم مقصود عبارت اند از :
o تتبّع ناقص : گرد نياوردن همه آنچه به پژوهش مربوط است، گاه نتيجه سستي پژوهشگر و گاه حاصل کمبود امکانات و نقص روشهاي بازيابي وتحقيق است و در هر حال نتيجه پژوهش، مستند و معتبر نمي شود.
o پيروي از اهوا و آرا: به کار بردن حديث براي مقاصد شخصي، موجب شتابزدگي در چنگ زدن به احاديث موافق‌نما و تدبّر ننمودن در آنها مي شود. تابع کردن حديث نسبت به فهم خود و نه تبعيت از حديث، مانند تفسير به رأي در قرآن ناپسند و ناروا است.
o

1.. يوسف/۷۰.

2.. انعام/۷۸ ـ ۷۶.

3.. ر. ک: بحار الأنوار، ج ۶۹، ص ۲۴۱، ح ۴ و ج ۱۲، ص ۲۴۰.


درسنامه فهم حديث
202

كار شايسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگى پاكيزه اى، حيات [حقيقى] بخشيم.
استشهاد امام به دو آيه قرآن، تأييدکننده نظر ايشان در شرط بودن معرفت و ايمان براي نتيجه‌بخش بودن آن است.

ناديده گرفتن آهنگ سخن

ما در سخنان روزمرّه و به‌گاه تدريس و سخنوري، از آهنگهاي متفاوت کلامي سود مي بريم. به‌گاه پرسش يا انکار، سخن خود را با آهنگي متفاوت از پاسخ يا تأييد بيان مي داريم و حتي گاه اين آهنگ را به عنوان نشانه هاي غيرکلامي به جاي نشانه هاي گفتاري مي نشانيم و ابزار استفهام را حذف مي کنيم. ما همه با پرسشهاي آهنگين در گفتار آشنا هستيم؛ اما اين آهنگ در نوشتن قابل انتقال نيست و تنها از طريق علايم مناسب به خواننده منتقل مي شود. اين علامت‌ها در گذشته نبوده است و از اين‌ رو گاه گفته استفهامي امام، به صورت يک جمله خبري خوانده و فهميده شده و موجب پديد آمدن مشکلاتي شده است. شيخ طوسي از همين نکته سود جسته و ميان چند حديث متعارض فقهي، جمعِدلالي کرده است. او به ياري قابليت حمل يکي از دو طرف تعارض بر معناي استفهامي يا تعجبي و انکاري، کوشيده است با ارائه فهمي ژرف تر از حديث، آن را با بقيه احاديث هم‌موضوع، که گاه پُرتعدادتر و صحيح ترند، سازگار نمايد تا به طرد يکي از دوي تعارض وادار نشود.

نمونه

در الاستبصار چنين آمده است:
عَمّارُ بْنُ مُوسي عَنْ أبِي عبدِاللهِ عَنِالرَّجُلِيصِيبُ خَطّافاً فِي الصَّحْراءِ أوْ يصيدُهُ، أَيأْکُلُهُ؟ فقالَ: «هُوَ مِمّا يؤْکَلُ؟!»

  • نام منبع :
    درسنامه فهم حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 396944
صفحه از 240
پرینت  ارسال به