27
درسنامه فهم حديث

در ميان اهل سنّت نيز برخي به کاربرد اين شيوه تصريح کرده اند. ابن‌قيم جوزي (م751 هجري‍) از اين دسته است. او کتابي تأليف کرد و احاديث ساختگي و مجعول را در آن گرد آورد. هر چند او به سند حديث، بيشتر نظر دارد، اما يکي از معيارهاي او براي جعلي خواندن حديث، ناسازگاري متن آن با قرآن و قواعد عقلي و نقلي و حتي اجماع است. او در پاسخ اين پرسش که آيا امکان شناخت حديث ساختگي از ميان احاديث صحيح، بدون دقت در سند و بررسي طريق نقل، وجود دارد يا نه، مي گويد:
اين پرسشي بزرگ است و چکيده پاسخ آن است که اين کار، تنها براي کسي ميسّر است که چنان با حديث خو بگيرد که احاديث صحيح با گوشت او عجين شوند و چگونگي حديث صحيح را دريابد. ۱
پيش از او نيز ابن ‌دقيق العيد (702 ـ 625 هجري)، ۲ اين شيوه را متداول خوانده و گفته است:
در موارد بسياري، به اعتبار متن روايت، به جعلي بودن آن حکم مي دهند. حاصل آنکه برخي بر اثر انس فراوان با احاديث نبوي، داراي ملکه تشخيص مي شوند و قادرند سخنان پيامبر خدا را از غير آن از هم باز بشناسند. ۳
اين عالم اهل سنت، در ادامه سخن، کاربرد اين روش را فراگيرتر يا مؤثّرتر از روش تضعيف و تصحيح سندي مي داند.
گفتني است اين فهم و حدس تا در قالب علمي در نيايد، تنها براي همان شخص حجّت و معتبر است، نه براي ديگران؛ اگر‌چه ممکن است براي شک و آماده سازي زمينه تحقيق، مفيد باشد.

1.. المنار المنيف في الصحيح و الضعيف، ص ۳۷.

2.. تقي‌الدين ابو‌‌الفتح محمد بن علي قشيري، مشهور به ابن‌دقيق العيد، فقيه و محدث اهل سنّت و مؤلف کتاب الاقتراح في علوم الحديث است. ر. ک: تذکره‌ الحفاظ، ج ۴، ص ۱۴۸۱، ش۱۱۶۸.

3.. توضيح الأفکار، ج ۲، ص ۹۴.


درسنامه فهم حديث
26

وَ کتابُ مصباحِ الشريعه فيهِ بعضُ ما يُريبُ اللّبيبَ الماهرَ و أُسلوبُهُ لايُشبِهُ سائرَ کلماتِ الأئمه و آثارِهِم. ۱
و کتاب مصباح الشريعه مطالبي دارد که عاقل ماهر را به ترديد مي‌افکند و اسلوب آن به ديگر سخنان امامان و احاديث آنان شبيه نيست.
او با توجه به متن و محتواي کتاب، برخي احاديث آن را از امامان نمي داند. به عبارت ديگر، علامه مجلسي، ناسازگاري مضمون روايت با ديگر سخنان ائمه را يکي از قرينه‌هاي تضعيف روايت دانسته است.
از ديگر عالمان و فقيهان شيعه، مي توان شيخ يوسف بحراني ـ مؤلّف کتاب بزرگ الحدائق الناضره ـ را نام برد. او به مسلک اخباري‌گري متمايل است و هيچ روايتي را به سادگي رد نمي کند و درستي بسياري از احاديث را باور دارد. با اين همه وي مي گويد:
بر کسي که در درياي استنباط و استدلال غوطه خورده و از اين چشمه زلال نوشيده باشد پوشيده نيست که در احکام متعددي، برخي روايات با اجماع و اتفاق اصحاب معارض است. از اين ‌‌‌‌‌‌‌رو، آنان از اين احاديث روي گرداندند و آنها را به کنار افکندند؛ هر ‌چند که داراي اسناد صحيحي بودند، و هيچ يک از عالمان بر طبق آنها نظر نداده‌اند. ۲
بحراني براي نمونه، اخبار دالّ بر نجاست آهن را مي‌آورد. رواياتي که فقيهان به آنها عمل نکرده و يا مقصود آنها را استحباب تميز کردن و تنظيف اعضاي بدن پس از کار با آهن دانسته‌اند.

1.. بحار الأنوار، ج ۱، ص ۳۲.

2.. الحدائق الناضره، ج ۲۳، ص ۳۳۷؛ نيز ر. ک: ج ۱، ص ۲۱ و ج ۳، ص ۲۶۷ و ج ۷، ص۳۹۸.

تعداد بازدید : 397532
صفحه از 240
پرینت  ارسال به