75
درسنامه فهم حديث

چکيده

o فهم حديث به ‌يکباره اتفاق نمي افتد و نيازمند طي حداقل دو مرحله است: مرحله فهم متن و مرحله فهم مقصود گوينده.
o پيش‌نيازهاي پيمودن مسير فهم حديث، اطمينان نسبي به صحّت انتساب حديث و درستي متن آن است.
o براي آگاهي از اعتبار و درستي انتساب روايت، به دو دانش رجال و فن تخريج نياز داريم.
o براي اطمينان از درستي متن حديث، يافتن نسخه ها و نقلهاي مختلف و متنهاي مشابه، لازم است.

پرسش و پژوهش

1. فنّ تخريج چگونه به شناسايي حديث و تصحيح متن آن کمک مي‌کند؟
2. كدام يك از متنهاي زير حديث هستند؟
الف) أكرِمُوا الضِّيفَ وَلـَو كانَ كافِراً .
ب) مَن کانَ مَعَ اللهِ کانَ اللهُ مَعَهُ.
ج ) يَدُ اللهِ مَعَ الجَماعَه.
د) خير الاُمور اَوسَطُها.
3. براي هر کدام از متن‌هاي زير، يک نسخه متفاوت ديگر بيابيد:
الف) مَن فَرّجَ عن مُؤمنٍ، فَرّجَ اللهُ عَن قَلبهِ يومَ القيامَه.
ب) قَلبُ الأحمقِ في لِسانِهِ وَ لِسانُ العاقِلِ في قَلبِهِ.
4. سه حديث بيابيد که متن آن‌ها در چند کتاب مختلف، متفاوت باشند.
5. دو صفحه از سه نسخه خطي و چاپي يک کتاب حديثي، را با هم مقابله کنيد.


درسنامه فهم حديث
74

در نسخه متداول و قبلي کافي به جاي واژه «يتجّهم» به معناي ترشرويي، واژه «يتهجّم»، از مادّه «هجم» آمده بوده که مناسبت چنداني ندارد و نسخه جديد درست تر به نظر مي‌آيد. ۱

چهار.

حديث «حَسْبُک مِنْ کَمالِ الْمَرْءِ تَرْکُهُ ما لا ‌يجْمَلُ بِهِ»۲ ، که فرموده امام علي عليه السلام به حارث همْداني است. نسخه ديگر«تَرْکُهُ ما لا يحْمَدُ بِهِ» است. معناي حديث بر اساس متن اول يعني: در کمال آدمي همين بس که هرچه او را زيبا نمي‌سازد ترک کند و بر اساس متن دوم يعني: آنچه که آدمي را بدان نمي‌ستايند رها کند. مشاهده مي‌شود که تفاوت مهمي ميان دو نسخه وجود ندارد.
گفتني است همه نسخه هاي يک کتاب مي‌توانند مشابه هم باشند، اما در کتاب ديگري، همان حديث با اختلاف جزئي نقل شده باشد. اگر اين دو حديث با يک سند و طريق روايي، به يک معصوم برسند، مي‌توان آنها را دو نسخه يک حديث دانست.
گاه نقل حديث در کتابهاي ديگر صحيح‌تر مي‌نمايد؛ مانند اين روايت که به امام رضا عليه السلام منسوب است: «اَلأُنْسُ يذْهِبُ الْمَهابَه»، ۳ در حالي که در منابع ديگر در آغاز روايت، «الاسترسالُ بالأنس» ۴ آمده است که نتيجه مي دهد: انس يافتن بيش از حد، هيبت را مي برد و نه مطلق انس.
گفتني‌ است محدّثان بزرگي همچون علامه مجلسي، از اين نيز فراتر رفته و براي تصحيح متون حديثي به کتابها و روايات ۵ ديگر فرق اسلامي مراجعه کرده ونسخه هاي متفاوتي از متن حديث را يافته، به تصحيفها و تحريفها پي برده و آنها را تذکر داده اند. ۶

1.. الکافي، چاپ جديد دار الحديث، ج۳، ص۴۴۵، ح۲۰۶۷.

2.. نزهه الناظر و تنبيه الخاطر، فصل کلمات أمير المؤمنين عليه السلام، ح ۱۱.

3.. الدرّه الباهره، ص ۳۶، ح ۱۰۱؛ بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۱۸۱، ح ۲۸.

4.. العدد القويه، ص ۲۹۷، ح ۲۶؛ أعلام الدين، ص ۳۰۷.

5.. يادنامه علامه مجلسي، ج ۲، ص ۲۳۱.

6.. علاقه‌مندان را به کتاب نقد و تصحيح متون اثر نجيب مايل هروي ارجاع مي دهيم.

  • نام منبع :
    درسنامه فهم حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 396821
صفحه از 240
پرینت  ارسال به