1. کتب غريب الحديث ۱
در شيوه اجتهادي، افزون بر سير مراحل قبلي و ديدن کتابهاي متعدد لغت، بايد به کتب ديگري مانند کتابهاي «غريب الحديث» مراجعه کرد. کتابهاي «غريب الحديث» به منظور حل واژه هاي ناآشناي به کار رفته در احاديث تأليف شده اند؛ واژه هاي نامفهومي که گاه در جاي حساس و اصلي حديث قرار مي گيرند و همه سخن را گنگ مي سازند و تا درک نشوند، حديث فهميده نمي‌شود.
مهم‌ترين هدف از تأليف غريب الحديثها، مانند غريب القرآن‌ها، ارائه معناي واژه هاي غريب در همان حوزه معنايي حديث است و به ساير استعمالات واژه کمتر توجه شده است. غريب الحديث‌نگاران، با مطالعه هزاران حديث توانسته اند با فرهنگِ سخنان گويندگان حديث آشنا شوند و با سود جستن از منابعي مانند احاديث مشابه، کتابهاي لغت و تفاسير رسيده از استادان خود، به معاني اين واژه هاي ديرياب و نامأنوس برسند.
تدوين و ترتيب غريب الحديثها متفاوت است. برخي مانند کتب حديث، ترتيب مسندي دارند و برخي مانند کتابهاي لغت، بر اساس مادّه کلمه مرتب شده‌اند. غريب الحديثها فراوان اند و بهترين و کاراترين آنها، النهايه ابن‌اثير (م 606 ه) مي باشد. ابن‌اثير، افزون بر شرح مختصر واژه‌ها و آوردن معاني هيئتهاي گوناگون آنها، بخشي از متن حديث را که مشتمل بر آن واژه است، ذکر مي کند تا خواننده بتواند گزينش و قضاوت کند.
در ميان شيعه نيز کتب غريب الحديث رواج داشته است. فخرالدين بن محمد علي خفاجي، مشهور به طريحي، مجمع البحرين و مطلع النّيرين را پديد آورده و در عصر حاضر، غريب حديث بحار الأنوار را مي توان نام برد. ۲
1.. همان‌گونه که در پي مي‌آيد، غريب الحديث با حديث غريب تفاوت دارد. غريب الحديث واژه‌هاي ناآشناي حديث هستند و حديث غريب يعني حديث شاذّ و نامأنوس که تنها يک طريق نقل دارد.
2.. کتب غريب الحديث بسيار فراوان‌اند، اما بسياري از آنها به دست ما نرسيده است. علاقه‌مندان به آگاهي از نامهاي آنها را، به مقدمه کتاب غريب حديث بحار الأنوار ارجاع مي‌دهيم. اين مقدمه، بازگردان عربي و تکميل شده مقاله «سير تدوين غريب الحديث» از همين قلم است که در مجله علوم حديث (ش ۱۳، ص ۱۱۰ ـ ۹۲) آمده است.
