معنا و ضرورت نقد حدیث

نقد حدیث، به منظور اعتبارسنجی آن و بازشناسی احادیث مقبول از نامقبول، جریانی کهن و ریشه دار است. نقد حدیث، گونه ها و شیوه ها، معیارها و دستاوردهای گوناگونی دارد که بررسی همه آنها و نیز آسیب شناسی آن، جز به صورت گذرا، ممکن نیست. نقد حدیث، هر دو کارکرد ایجابی و سلبی را دارد؛ گاه با نشان دادن مشکلات درونی و نهفته متن، یا نشان دادن گسست های سندی، زمینه تضعیف حدیث را فراهم می آورد و گاه با برنمودن قوّت های متنی و سندی و سازواری آن با دیگر آموزه های دین، ما را به تصحیح حدیث، ره نمون می سازد.

نقد حدیث، می تواند از ورود احادیث ساختگی به عرصه معرفت دینی، جلوگیرد کند و همچنین ما را وا دارد تا با وجود پدیده جعل و تحریف، گرفتار بی اعتمادی مطلق و کنار نهادن گنجینه معنوی حدیث نشویم، بلکه امیدوارانه بکوشیم تا احادیث را بکاویم و آنچه را معتبر است، بیابیم.

نقد حدیث، سنّت نهاده شده معصومان(ع) و روش دیرینه عالمان بوده است. معصومان به پیروی از سخن خداوند:«فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»،[۱]همواره به نقد حدیث، سفارش کرده اند. امام باقر(ع)، آیه«فَلْینظُرِ الاْءِنسَنُ إِلَی طَعَامِهِ»[۲]را بر دانش برگرفته از دیگران، تطبیق داده و بدین سان، سنّت نقد را به قرآن، مستند ساخته است.[۳]امام صادق(ع)، بر جلوگیری از ورود خوراک آلوده به جان، تأکید ورزیده و هشدار داده است:

بنگرید علمتان را از که می گیرید. در ما اهل بیت، همیشه عادلانی هستند که تحریف غالیان و بدعت های باطل گرایان و تفسیرهای نادرست جاهلان را دور می سازند.[۴]

آغاز حدیث، بر دقّت در منابع و مآخذ معرفت دینی، تأکید می ورزد و دنباله آن، نقد محتوایی و دور کردن تحریف از عرصه حدیث را از رسالت های امامان(ع) برمی شُمَرد. راویان و عالمان شیعی نیز این شیوه را پی گرفتند و افرادی مانند زُراره، یونس بن عبد الرحمان، شیخ مفید و سید مرتضی، در این عرصه درخشیدند.[۵]

[۱]«پس بشارت ده به آن بندگان من که به سخن، گوش فرامی دهند و بهترین آن را پیروی می کنند» زمر : آیه ۱۷ و ۱۸ .

[۲]«انسان باید به غذای خویش [و آفرینش آن] بنگرد!» عبس : آیه ۲۴ .

[۳]الکافی : ج ۱ ص ۵۰ ح ۸ .

[۴]ر . ک : ح ۱۹۰ .

[۵]ر . ک : ص ۹۷ فصل نهم : عرضه حدیث ، رسائل الشریف المرتضی : ج ۱ ص ۴۰۹ .