مُفضّل بن عمر(م حدود 179 ق)

اهل کوفه و از اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع)[۱] و یکی از اصحاب سرّ آن دو امام به شمار می آید.[۲] تاریخ دقیق وفات مفضّل ثبت نشده است، ولی بر اساس یک روایت[۳] در زمان امام کاظم(ع)- قبل از آنکه حضرت در بغداد زندانی شوند- در کوفه وفات یافته است که قبل از سال ۱۷۹ ق می شود.

مکانت حدیثی

مُفضّل بن عمر، از متکلّمان و محدّثان بوده و از استادان بسیاری نقل روایت کرده است که برخی از آنان عبارت اند از: ابو ایوب عطّار، اسماعیل بن ابی فدیک، ثابت ثُمالی و جابر بن یزید جُعْفی. مهم ترین راویانی که از او روایت نقل کرده اند، عبارت اند از: محمّد بن سنان، ابن ابی عُمَیر، عثمان بن عیسی، بُشْر بن جعفر، مُعلّی بن خُنَیس و زُرعه. در باره اعتقاد و مذهب مفضّل بن عمر، میان رجالیان، اختلاف شده است که در نهایت، به دو دیدگاه اساسی باز می گردد:

۱. برخی او را امامی[۴] و ثقه دانسته اند.[۵] روایات فراوانی نیز از مؤلّفان کتب اربعه و دیگران نقل شده که دلالت بر جلالت، عظمت و منزلت مُفضّل بن عمر دارد.[۶]

۲. برخی دیگر، وی را فاسد المذهب و خطّابی می دانند[۷]. وجه جمع میان روایات قدح ومدح، حمل روایات ذم بر تقیه و بر اساس حکمت و مصالح بوده است.

احادیث و آثار

از وی، حدود یکهزار روایت در حوزه های مختلف علوم اسلامی، از قبیل فقه، کلام، امام شناسی و اخلاق در منابع حدیثی نقل شده و از سوی فقیهان و عالمان شیعی، تلقّی به قبول شده است. او دارای آثار و تألیفاتی است که برخی از آنها عبارت اند از: کتاب فَکِّر المعروف بتوحید المُفضّل؛ کتاب الإیمان و الإسلام؛ کتاب یوم و لیلة؛ کتاب علل الشرائع؛ وصیة المُفضّل و الإهلیلجة فی التوحید.[۸]

[۱] . رجال الطوسی: ص۳۰۷ ش۴۵۳۰ و ص۳۴۳ ش۵۱۲۲، رجال البرقی: ص۳۴.

[۲] . تنقیح المقال: ج۳ ص۲۴۰ و ۲۴۱ ش۱۲۰۸۴.

[۳] . ر.ک: رجال الکشّی: ج۲ ص۶۲۱ ش۵۹۷.

[۴] . الإرشاد: ج۲ ص۲۱۶، معجم رجال الحدیث: ج۱۸ ص۲۹۴ ش۱۲۵۸۶، تنقیح المقال: ج۳ ص۲۳۸ ش۱۲۰۸۴.

[۵] . معجم رجال الحدیث: ج۱۸ ص۲۹۴ ش۱۲۵۸۶، تنقیح المقال: ج۳ ص۲۳۸ ش۱۲۰۸۴.

[۶] . معجم رجال الحدیث: ج۱۸ ص۲۹۴ ش۱۲۵۸۶.

[۷] . رجال النجاشی: ج۲ ص۳۵۹ ش۱۱۱۳، رجال الکشّی: ج۲ ص۶۱۴ ش۵۸۵ و ۵۸۷.

[۸] . رجال النجاشی: ج۲ ص۳۶۱ ش۱۱۱۳.