حمّاد بن عثمان(ح 125 ـ 190 یا 194 ق)
ملقب به الناب،[۱] رجالیان، او را در شمارِ اصحاب امام صادق، امام کاظم و امام رضا(ع) ذکر کرده اند.[۲] وی در سال ۱۹۰ق[۳] در گذشت.
مکانت حدیثی
حمّاد، از ۹۲ استاد، چون ابو بصیر، ابن ابی یعفور، اسحاق بن عمّار، جَمیل بن درّاج، زُراره بن اَعین، عبید بن زُراره و محمّد بن مسلم، حدیث شنیده[۴] و بیش از ۴۵ محدّث، چون حسن بن علی وشّاء، بَزَنطی، فضالة بن ایوب، جعفر بن بشیر، محمّد بن یحیی، صفوان بن یحیی، ابن ابی عمیر و یونس بن عبد الرحمان، از او حدیث نقل کرده اند.[۵] حمّاد، از راویانی است که همه دانشمندان علم رجال از متقدّمان[۶] و متأخّران،[۷] بر وثاقتش اتّفاق نظر دارند و او را با اوصافی چون ثقه، فاضل، جلیل القدر و خیر ستوده اند. وی، از گروه دوم اصحاب اجماع و جزﺀ فقیهان اصحاب امام صادق(ع) به شمار می آید.[۸]
احادیث و آثار
حمّاد بن عثمان، در کتب اربعه، در هزار و ۹۵۶ سند واقع شده است. فهرست نگاران، به او کتابی نسبت داده اند که منبع نقل روایات اوست.[۹] ابن طاووس، در دو کتاب خود از آن نقل کرده[۱۰] و از این اثر با نام «اصل» یاد کرده است.[۱۱]
[۱] . تنقیح المقال: ج۱ ص۳۶۵ ش۳۳۱۳.
[۲] . رجال البرقی: ص۲۱، ۴۸ و ۵۳، رجال الطوسی: ص۱۸۶ ش۳۳۴ و ۳۵۴.
[۳] . رجال النجاشی: ج۱ ص۳۳۹ ش۳۶۹، رجال الکشّی: ج۲ ص۶۷۰ ش۶۹۷.
[۴] . معجم رجال الحدیث: ج۶ ص۲۱۶ ش۳۹۵۷.
[۵] . همان: ص۲۱۷ ش۳۹۵۷.
[۶] . ر.ک: رجال الکشّی: ج۲ ص۶۷۰ ش۶۹۴، الفهرست، طوسی: ص۱۱۵ ش۲۴۰.
[۷] . رجال ابن داوود: ص۸۴ ش۵۲۱، خلاصة الأقوال: ص۵۶، معجم رجال الحدیث: ج۶ ص۲۱۵ ش۳۹۵۷.
[۸] . رجال الکشّی: ج۲ ص۶۷۳ ش۷۰۵.
[۹] . رجال النجاشی: ج۱ ص۳۳۹ ش۳۶۹، الفهرست، طوسی: ۱۱۵ ش۲۴۰.
[۱۰] . برای نمونه، ر.ک: الملاحم و الفتن: ص۲۴۲ و الذکری الشیعه (قبس من کتاب غیاث سلطان الوری): ج۲ ص۷۲ ح ۱۹ و ص۷۴ ح ۱۰.
[۱۱] . ر.ک: الملاحم و الفتن: ص۲۴۲.