نشست علمی «اعتبارسنجی روايات سهل بن زياد» برگزار شد

گزارش خبرگزاری «حوزه»، نشست علمی «اعتبارسنجی روایات سهل بن زیاد» از سلسله نشست های السنه الشریفه با ارائهحجت الاسلام حیدر مسجدی، معاون پژوهشی گروه علمی تربيتی حديث مرکز تخصصی علوم حديث و با حضور طلاب، پژوهشگران و اساتید حوزه و دانشگاه شب گذشته در سالن جلسات مؤسسه مجمع الفکرالاسلامی قم برگزار شد.

در این نشست حجت الاسلام مسجدی با بیان این که حدیث دارای جایگاهی والاست که پس از قرآن کریم به عنوان مهم ترین منبع جهت دريافت معارف اسلامی به شمار می رود، اظهار داشت: اما با توجه به اینکه حدیث قطعی الصدور نيست، نمی توان به تمام احادیث تکیه کرد، بلکه باید بررسی های مختلف صورت گیرد تا اطمینان به صدور حاصل شود.

وی يکی از راويان پر روايت را جنابسهل بن زيادمعرفی کرد و گفت: او تنها در کتاب کافی بيش از یک هزار و ۷۰۰ روايت دارد که با ۱۹۱۸  سند آمده است؛ ضمن اینکه روايات وی در غالب ابواب کافی آمده و به ابواب خاصی منحصر نمی شوند تا از آنها صرف نظر کنیم؛ از طرف دیگر میان علما بحث های زیادی درباره وثاقت يا عدم وثاقت سهل مطرح شده است.

این پژوهشگر حوزوی با اشاره به این مطلب که در این نشست تلاش داریم با ارائه آمار مختلف، قرائن اعتماد مرحوم کلینی بر روايات سهل را آشکار كنیم، گفت: کلينی روايات فراوانی از سهل بن زياد را نقل کرده است، مجموع اسانيد وی از سهل ۱۹۱۸ سند است که  ۳۹۲ سند از آنها در اصول کافی است.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به اينکه ميراث حديثی شيعه به شکل مکتوب منتقل شده است و اعتبارسنجی نزد قدما، براساس متون حديثی نه اسانيد آن است، اعتبارسنجی اين ميراث با دو ديدگاه قابل بررسی است.

حجت الاسلام مسجدی ادامه داد: با توجه به تفاوت بررسی فهرستی با رجالی ممکن است راوی از لحاظ رجالی مشکل داشته باشد ولی روايات او قابل پذيرش هستند؛ چنانچه شيخ طوسی در مقدمه فهرست تصريح کردند: « ... و أبين عن اعتقاده و هل هو موافق للحق أم هو مخالف له لأن كثيراً من مصنفي أصحابنا و أصحاب الأصول ينتحلون المذاهب الفاسدة و إن كانت كتبهم معتمدة».

* نگاه رجالي به مشایخ سهل بن زیاد در کافی

وی با بیان این که مجموع مشايخ سهل در کافی ۱۲۷ استاد است که ۴۶ استاد، معادل ۳۷٪ درصد اساتید او توثیق صریح دارند، بیان داشت: ۱۱ نفر از اساتید سهل معادل ۸/۶۶٪ درصد اساتید او نیز به صراحت تضعیف شدند و بقيه اساتيد وی که ۷۰ نفر و معادل ۵۴/۳۴٪ درصد هستند توثيق و يا تضعيف صريح ندارند.

این پژوهشگر حوزوی اذعان داشت: درصد مشايخ سهل که ثقه هستند ۳۷% درصد است اما تعداد اسانید او از آنها بالغ بر ۱۲۸۰ سند است كه معادل ۶۶/۷٪ درصد اسانید اوست.

معاون پژوهشی گروه علمی تربيتی حديث مرکز تخصصی علوم حديث ادامه داد: با اينکه مشايخ ضعیف سهل ۱۱ نفرند و تعداد اسانید سهل از آنها ۲۲۳ سند است، ولي تعداد روایات آنها كمتر از ۹۰ روایت است (چون هر كدام با دو یا سه یا چهار سند نقل شده است)؛ ولی با نگاه دقیق تر به این عناوین روشن مي شود كه تعداد ۱۰۴۷ سند، تنها از ۷ نفر از این افراد است كه معادل ۵۴/۶٪ درصد از كل اسانيد است و اين نشانگر این است که سهل تنها طريقی به کتب آنها است.

* نگاه فهرستي به مشایخ سهل در کافی

وی با اشاره به این که از مجموع ۱۲۷ استاد سهل بن زیاد، ۷۷ نفر صاحب كتاب هستند، كه معادل (۶۰٪) اساتید اوست و تعداد اسانید سهل از آنها بالغ بر ۱۷۴۶ سند است كه معادل ۹۱/۳۵٪ درصد از مجموع اسانید است، افزود: تعداد ۵۰ استاد سهل نیز صاحب کتاب نيستند كه معادل ۳۹/۳۷٪ درصد مشايخ و اساتید اوست، ولي تعداد اسانید سهل از آنها بالغ بر ۱۷۲ سند یعنی معادل ۸/۶۵٪ درصد از کل اسانید او است.

حجت الاسلام مسجدی تصریح کرد: اگر به کسانیکه روایات سهل بن زیاد را به کلینی نقل کردند توجه کنیم معلوم مي شود كه غالب روایات او توسط  (عدة من اصحابنا) نقل شده است كه ۱۵۵۴ سند از انها كه معادل ۸۱٪ درصد اسانید است توسط عدة نقل شده است (مراد از عدة: علی بن محمد علان، محمد بن الحسن طائي، محمد بن جعفر الاسدي الكوفي و محمد بن عقیل كلیني)
همچنین ۲۰۱ سند توسط «علی بن محمد(علان كلیني)؛ نقل شده است كه معادل ۱۰/۵٪ درصد اسانید است»، «محمد بن الحسن طائي؛ ۹۷ سند كه معادل ۵٪ اسانید است (البته بسیاري از روايات محمد بن الحسن طائي با روایات علی بن محمد مشترك است)» و تعداد از روایات توسط عناوین «متفرقه» آمده است.

وی افزود:  از جمله نكات قابل توجه در حصول وثوق و اطمينان به روايات سهل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱) عدم شذوذ روايات او و وجود روايات مؤيد
۲) نقل بسياري از اين روايات توسط راويان ديگر که شیخ صدوق و شیخ طوسی همین روایات از طریق دیگر راویان واز همان منبع اصلي را نقل کردند
۳) بلکه خود شیخ کلینی روایات فراوانی از روایات را با تحویل در سند (ادغام چند سند در یک سند) از دو طریق یا بیشتر را نقل کردند, که برخی از انها از طریق سهل و ما بقی از طرق دیگر است. و این نشاگر شهرت این روایات و  منابع اصلی انها است.

وی گفت: از نكات مطرح شده روشن مي شود كه: اولا روایات سهل با دو دیدگاه رجالي و فهرستي قابل بررسي است و نتیجه این بررسي ها متفاوت است؛
ثانیا هر چند ممکن است اين روايات از ديدگاه رجالی قابل طعنه باشد، ولی از ديدگاه فهرستی و براساس مبنای وثوق قابل اعتماد هستند؛ چون نقش سهل در آنها نقش نقل نسخه است و با توجه به تعدد نسخ این كتب، مقايسه نسخه ها و اطمينان از دقت آنها امکان پذير است، ضمن اينکه دست بردن در نسخه های مشهور امكان پذیر نيست.

این نویسنده حوزوی در پایان گفت: همچنین روايات سهل همسو با روایات ديگری است که توسط راويان ديگر نقل شده و مهم تر این که مشایخ کلينی بر آنها اعتماد دارند و غالب روايات سهل توسط «عدة من اصحابنا» به دست کلينی رسيده است و همین طور در روایات سهل مطالب منكر و غلوآمیز دیده نمي شود.