یونس بن عبد الرحمان(ح 124 ـ 208 ق)

از وابستگان آل یقطین،[۱] در آخر عمر هشام بن عبد الملک عبّاسی (در حدود سال ۱۲۴ ق) به دنیا آمد.[۲] از اصحاب امام کاظم و امام رضا(ع) است.[۳] یونس، یکی از پیشتازان مبارزه علیه تفکّر واقفی است.[۴] از این رو، برخی سران واقفیه، به فکر فریفتن او افتادند و پیشنهاد رشوه به او دادند.[۵] وفات وی را سال ۲۰۸ ق در مدینه دانسته اند.[۶]

مکانت حدیثی

وی در شمار اصحاب اجماع و ازجمله شش فقیه بزرگ شیعه در قرن دوم است که در نشر فقه و معالم شیعه، بسیار کوشیده اند و او را فقیه ترین اصحاب امام کاظم و امام رضا(ع) نامیده اند.[۷] گفته شده است علوم اهل بیت(ع) به چهار نفر، ازجمله یونس بن عبد الرحمان رسیده است.[۸] یونس، نزد حدود ۱۸۰ محدّث اخذ حدیث و نقل روایت کرده است و بیش از ۲۵ راوی حدیث، از وی اخذ حدیث کرده اند.[۹] یونس جانشین هشام بن حکم، در ردّ مخالفان بود.[۱۰] همچنین از کسانی چون عبد اللّٰه بن مسکان، هشام بن سالم، عبد الرحمان بن حجّاج، نقل حدیث کرده است. راویانی که بیشترین روایات یونس از سوی آنان نقل شده، عبارت اند از: محمّد بن عیسی بن عبید، اسماعیل بن مرار، صالح بن سندی، عبّاس بن معروف و ابن ابی عُمَیر.[۱۱]

علمای رجال، وی را به وثاقت، اعتماد، جلالت و بزرگی ستوده اند.[۱۲] کشّی، روایاتی از امام کاظم، امام رضا و امام جواد(ع) در ستایش از یونس نقل کرده که در این روایات، صلابت ایمان و اعتقاد راسخ یونس، اعتماد به وی و آثارش، دعای امام در حقّ وی، مرجعیت علمی او و حقّانیت اندیشه یونس، گزارش شده است.[۱۳] کشّی، حدود بیست روایت هم در نکوهش او نقل کرده است که رجالیان به آنها پاسخ داده و آنها را نپذیرفته اند؛ زیرا افزون بر وجود راویان غیر ثقه در سلسله اسنادِ این روایات، نشانه های تقیه نیز در نکوهش وی دیده می شود.[۱۴]

احادیث و آثار

از یونس، بیش از نه صد روایت در موضوعات مختلف فقهی، اعتقادی و اخلاقی نقل شده است.[۱۵] یونس، ازجمله مؤلّفان پرتلاش و دارای تصنیفات بسیار است. فهرست نگاران، آثار او را ۳۶ کتاب دانسته اند که ازجمله می توان کتاب الجامع الکبیر فی الفقه؛ کتاب یوم و لیلة و کتاب الإمامة[۱۶] را بر شمرد.

[۱] . رجال النجاشی: ج۲ ص۴۲۰ ش۱۲۰۹، رجال الکشّی: ج۲ ص۷۷۹.

[۲] . رجال النجاشی: ج۲ ص۴۲۱ ش۱۲۰۹. نیز، ر.ک: رجال الکشّی: ج۲ ص۷۸۱ ش۹۲۰.

[۳] . رجال الطوسی: ص۳۴۶ ش۵۱۶۷ و ص۳۶۸ ش۵۴۷۸.

[۴] . رجال الکشّی: ج۲ ص۷۸۰ ش۹۱۷ وص۷۸۲ ش۹۲۴ وص۷۸۶ ش۹۴۶.

[۵] . رجال النجاشی: ج۲ ص۴۲۱ ش۱۲۰۹، علل الشرائع: ص۲۳۵ ح ۱، عیون أخبار الرضا(ع): ج۱ ص۱۱۲ ح۲.

[۶] . خلاصة الأقوال: ص۱۸۴ ش۱، قاموس الرجال: ج۱۱ ص۱۷۱ ش۸۵۵۹.

[۷] . رجال الکشّی: ج۲ ص۸۳۰ ش۱۰۵۰.

[۸] . همان: ج۲ ص۷۸۰ ش۹۱۷.

[۹] . معجم رجال الحدیث: ج۲۰ ص۳۲۳ ش۱۳۸۶۳، ج۲۰ ص۲۱۸ و ۲۱۹ ش۱۳۸۳۴.

[۱۰] . همان: ج۱۹ ص۲۸۹ ش۱۳۳۲۹.

[۱۱] . همان.

[۱۲] . رجال النجاشی: ج۲ ص۴۲۰ ش۱۲۰۹، رجال الطوسی: ص۳۴۶ ش۵۱۶۷ و ص۳۶۸ ش۵۴۷۸؛ خلاصة الأقوال: ص۱۸۴ ش۱.