مجاهد بن جبر(21 ـ 104 تا 108 ق)

جبر یا جبیر[۱]، فقیه، مفسّر و شیخ القرّاء و المفسّرین است که سه بار عرضه کردن قرآن بر ابن عبّاس، درخشان ترین سابقه اوست.[۲] برخی، ولادت او را در سال ۲۱ ق می دانند.[۳] قرآن، تفسیر و فقه را از ابن عبّاس، آموخت. و میان سال های ۱۰۴ تا ۱۰۸ ق درگذشت.[۴]

مکانت حدیثی

روایات او از ابن عبّاس، ۴۶ روایت[۵] و از عبد اللّٰه بن عمر، سی روایت است.[۶] همچنین ابو هُرَیره، سعد بن ابی وقّاص، رافع بن خدیج، جابر بن عبد اللّٰه و ابو سعید خُدری، از مشایخ او به شمار می آیند. راویان از وی نیز جماعت گسترده ای هستند که ازجمله ایشان می توان به عبد اللّٰه بن ابی نجیح، عکرمه، عطاء، عمرو بن دینار، طاووس، حکم بن عتیبه، سلیمان اعمش، قتاده و فطر بن خلیفه، اشاره کرد.[۷]

ابو زرعه و یحیی بن سعید، بر وثاقت او تصریح کرده اند؛ امّا یحیی قطان و ابو داوود، از وجود مرسلات در میراث روایی او خبر داده اند. مجاهد، دارای اقوال و غرایبی در تفسیر است که انکار شده اند.[۸] برخی سماع مستقیم او از عایشه را انکار کرده اند. این در حالی است که علی بن مدینی، نقل مستقیم را محتمل می داند. ابن حجر نیز تصریح بخاری در صحیح البخاری را نشانه وجود سماع او از عایشه به شمار آورده است.[۹] بررسی روایات او از عایشه، نشان می دهد مجاهد، سیزده روایت مستقیم از عایشه در مصادر حدیثی دارد.[۱۰]

احادیث و آثار

در ابواب متعدّد صحیحین، روایت دارد؛[۱۱] امّا بیشترین روایات وی در تفسیر است تا جایی که سفیان ثوری می گوید: «هنگامی که تفسیری از مجاهد به تو رسید، برای تو کافی است».[۱۲] در منابع شیعی یک روایت در روضه الکافی از او آمده است.[۱۳] همچنین در طریق صدوق به ابو سعید خُدری در وصیت پیامبر(ص) به امام علی(ع)، قرار گرفته است.[۱۴] در دیگر منابع نیز واسطه نقل روایات ابن عبّاس، ابو سعید خُدری و عبد اللّٰه بن عمر، قرار گرفته است. کتاب تفسیر مجاهد از سوی احمد عمرانی، بر اساس یک نسخه خطی مربوط به نیمه اول قرن ششم هجری و اضافه کردن دیگر روایات تدوین شده است.

[۱] . تهذیب الکمال: ج۲۷ ص۲۲۸ ش۵۷۸۳.

[۲] . سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۴۵۰ و ۴۵۶ ش۱۷۵.

[۳] . تهذیب التهذیب: ج۵ ص۳۵۲ ش۷۶۴۹.

[۴] . سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۴۵۵ و ۴۵۶ ش۱۷۵.

[۵] . المسند الجامع: ج۲۲ ص ۱۷۰.

[۶] . همان: ص ۱۸۷.

[۷] . سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۴۵۰ ش۱۷۵ و تهذیب الکمال: ج۲۷ ص۲۲۹ – ۲۳۲ ش۵۷۸۳.

[۸] . سیر أعلام النبلاء: ۴ ص۴۵۵ ش۱۷۵.

[۹] . تهذیب التهذیب: ج۵ ص۳۵۲ ش۷۶۴۹.

[۱۰] . المسند الجامع: ج۲۲ ص ۴۵۲.

[۱۱] . رجال صحیح مسلم، ابن منجویه: ج۲ ص۲۴۳ و ۲۴۴ ش۱۶۰۱.

[۱۲] . تفسیر ابن کثیر: ج۱ ص۱۵.