مخصوصي، داخل در کدام يک از اقسام اقيسه است. پس واجب است كه تمسّک کنيم به چيزي که مصون از خطاست و آن، عمل کردن به صريح کلام معصومان است، و در جايي که از کلام معصوم، چيزي پيدا نکرديم، احتياط کنيم، چنانچه دستور به احتياط هم صريح کلام معصومان عليهم السلام و اخبار متواتر از آنان است. ^۱
ناگفته نماند که بعضي از مجتهدان، نسبت به منطق، تندرويِ بيشتري از اخباريان دارند. از جمله شهيد ثاني كه معتقد است: اگر منطق، صحيح و فاسد را تميز دهد بايد خطا از منطقيان صادر نشود؛ بلکه در منطق هم خطا واقع مي‌شود و اين خطا، گاهي از ناحيه صورت و گاهي از جهت مادّه است. بر فرض اين ‌که قبول کنيم منطق، عاصم از خطاست، فقط از جهت خللي است که از ناحيه صورت واقع مي‌شود، نه از جهت ماده. ^۲ شهيد در ادامه، منطق را مورد هجمه قرار مي‌دهد و عقيده دارد که اين علم، فايده‌اي ندارد و اشتغال به آن، تقليد از گذشتگان است ^۳ و اين ‌که علما، منطق را نيز از علومي دانسته‌اند که از شرايط اجتهاد است، حرف صحيحي نيست. ^۴
به هر حال، اين اشکال استرآبادي به علم منطق را عدّه‌اي پاسخ داده‌اند بدين صورت که در علم منطق، شرط شده که موادّ اقيسه آن در داخل در قضاياي شش‌‌گانه‌اي (اوّليات، فطريات، حسّيات، تجربيات، حدسيات و متواترات) باشد که بديهي است و يا منتهي به بداهت مي‌شود و با مراعات اين شرط، ديگر در نتيجه، تصوّر خطا نمي‌رود مگر آن ‌که خطا در بعضي از صُوَر اقيسه باشد، و فرض کرديم که منطق، ما را از خطاي صُوَر، مصون مي‌دارد. ^۵پس وقتي كه خطا در صورت است، اگر قوانين برهانْ مراعات شود، ما را از خطا در صورتْ منع مي‌کند، و اگر خطا ناشي در مادّه باشد، فرض اين است که مواد اقيسه از بديهات و... است که ذاتاً

مباحث پيشين بيان شد) نمي‌شود اعتماد کرد. قواعد منطق در اين گونه علوم، تنها بازدارنده از خطاي در صورت‌اند و نمي‌توانند از خطاي در مواد و مبادي قياسات ـ که از حسّ دورند ـ بازدارنده باشند. اصلاً در منطق، قانوني نيست که ما را از خطاي در مواد اقيسه، باز دارد. اگر چنين قانوني بود بايد هيچ خطايي واقع نمي‌گرديد، و هيچ اختلاف و مشاجره‌اي بين علماي آشناي به منطق و حکمت و کلام و اصول فقه وجود نمي‌داشت، چنانچه در علوم حساب و هندسه، خطا و اختلافي نيست. لذا چاره کار در اين قسم از علوم، تمسّک به اصحاب عصمت عليهم السلام است که ما را از خطا باز مي‌دارند. ^۱در هر مسئله‌اي که ضرور دين نيست، واجب است كه به کلمات اهل بيت عليهم السلام تمسّک کنيم. ^۲
سپس استرآبادي مي‌گويد:
اگر مي‌بينيد كه فلاسفه و حکماي اسلام، اشتباهات و اغلاطي در علومشان دارند، اين در همين علومي است که مواد قياسات آن، از حسْ دور است، و آنان يا در موادّ قياسات اشتباه کرده‌اند، و يا شک و شبهه در مواد دارند، و يا از بعضي از احتمالاتي که ديگران داده‌اند، غفلت کرده‌اند. پس قواعد منطق، مصون از خطا در مواد قياسات نيستند؛ ولي اصحاب عصمت، مصون از خطا هستند، و به حکم عقل، با قطع نظر از نقل بايد به آنان مراجعه شود. ^۳
مرحوم شيخ حرّعاملي هم مانند استرآبادي مشي کرده است و مي‌گويد:
در تمام علوم نظري آني ـ که ما را از خطا حفظ مي‌کند کلام ـ اهل بيت عصمت عليهم السلام است و منطق، کاري که مي‌کند اين است كه ما را از جهت صورتْ حفظ مي‌کند که اشتباه نکنيم، و آن هم علما از جهت صورتْ خطا نمي‌کنند، و خطاي علما از جهت مواد اقيسه است، و منطق در مواد اقيسه، فقط قياسات را به اقسامي تقسيم مي‌کند؛ ولي در منطق، قاعده‌اي نداريم که بيان كند هر ماده