امام رضا عليه السلام هم بوده، چنانچه در اين عصر هم وجود دارد، با اين تفاوت كه تفريعات، در آن زمان، کم بوده و امروز زياد شده است. ^۱
خود اخبارياني چون: محمّد امين استرآبادي، فيض کاشاني و شيخ حرّ عاملي، دلالت اين روايت را در كل، قبول مي‌کنند و معتقدند كه عمل كردن به آن قاعده کلّيه‌اي که منصوص است و از ائمّه عليهم السلام رسيده، در تمام افرادش جايز است، و واجب نيست كه بر نصّ خاص، بسنده کنيم، و دلالت اين حديث بر رخصت تفريع بر اصولي که از ائمّه عليهم السلام رسيده، تمام است؛ ولي همه اقسام اجتهاد، از قبيل: تفريع بر اصول عامه و قواعدي که با ادلّه عقليه ظنّيه بيان شده‌اند را شامل نمي‌شود، و دليل، اخصّ از مدّعي است. ^۲
دسته دوم، اخباري هستند که ما را از فتوا دادن بدون علم و بدون راهنمايي از ناحيه پيامبر و ائمّه معصوم عليهم السلام نهي مي‌کنند، مانند روايتي که کليني به سند صحيح، از ابي عبيده، از امام باقر عليه السلام نقل مي‌کند كه ايشان مي‌فرمايد:
من افتي الناس بغير علم و لا هدي من الله لعنته ملائکه الرحمة و ملائکة العذاب....^۳
کسي که بدون علم و بدون راهنمايي از معصومان براي مردم فتوا دهد، ملائکه رحمت و فرشتگان عذاب، او را لعنت مي‌کنند... .
پس اگر فتوا از روي علم و يا راهنمايي از معصومان عليهم السلام باشد، جايز است و فتوا هم بدون اجتهاد و تفقّه نمي‌شود. ^۴
دسته سوم، رواياتي هستند که ائمّه معصوم عليهم السلام مردم را به اشخاص (با اسم و رسمشان) ارجاع داده‌اند، ^۵مانند: محمّد بن مسلم، يونس بن عبد الرحمان، زکريّا بن آدم، ابا بصير اسدي، زرارة بن اعين، عمري و فرزندش محمّد بن عثمان و... که

علينا القاء الاُصول و عليکم التفريع.^۱
بر ماست كه اصول كلّي را بيان كنيم و بر شماست كه فروعات را بررسي نماييد.
اين دو روايت، بر صحّت اجتهاد دلالت دارند؛ ^۲زيرا تفريع بر اصول و قواعد، در غالب موارد، ظنّ‌آور است، و دلالت عمومات بر جزئيات و فروعي که مندرج در عمومات است، غالباً ظهور است و تنصيص نيست. به علاوه، در بسياري از تفريعات، انظار و افهام، متفاوت‌اند که براساس چه قاعده‌اي مندرج مي‌شود، و بسياري از موارد فرعي‌اي که به قاعده‌اي وارد مي‌شوند، به دلالت التزامي است که از خطاب استفاده مي‌شود، مانند دلالت امر به شيء، بر امر به مقدّمه آن شيء، و دلالت نهي بر فساد. ^۳
پس شکّي نيست که تفريع بر اصول، اجتهاد است و اصلاً اجتهاد در زمان ما، همان تفريع بر اصول است، مانند اين قول معصوم عليه السلام كه: «و لا ينقض اليقين ابداً بالشک ولکن ينقضه بيقين آخر»، ^۴كه ما از اين اصل مي‌فهميم کسي که يقين به طهارت داشته و شک در حدّت دارد، طهارت بر او واجب نيست، و کسي که يقين داشته باشد لباسش پاک بوده و بعد شک در رسيدن نجاست به آن دارد، شستن لباس بر او واجب نيست، و کسي که يقين دارد در ماه شعبان است و الآن شک مي‌کند كه ماه رمضان رسيده، روزه بر او واجب نيست.
اصولي مانند: «علي اليد ما اخذت حتي تؤدي»، ^۵«لا ضرر و لا ضرار» ^۶و «رفع عن اُمّتي تسعة» ^۷و... اصولي هستند که فروعات زيادي دارند و مجتهدان‌اند كه اين فروعات را بر قواعد کلّيِ استنباط، تطبيق مي‌کنند. اين شيوه، در زمان امام صادق عليه السلام و