باب ^۱ ديگري دارد که ائمّه عليهم السلام دستور داده‌اند كه در زمان غيبت، به احاديثي تمسّک کنيم که از آنان به ما رسيده است؛ ولي علّامه حلّي و اشخاصي که از او پيروي کرده‌اند، از احاديث اين باب و باب اجتهاد و تقليد الكافي، غفلت کرده‌اند. ^۲
شيخ عبد الله صالح سماهيجي (م1132 ق) عقيده دارد كه تمام رعيّت، مقلّد معصوم هستند و اصلاً مجتهدي در کار نيست. ^۳
مردم عوام، چون خودشان نمي‌توانند از محکمات کتاب و روايات معصومان عليهم السلام استفاده کنند، واجب است كه از فقيهي که فقط از کتاب و سنّت استفاده مي‌کند، نه غير آن، تقليد كنند؛ ولي مي‌گويند اين تقليد، از فقيه نيست، بلکه در واقع، تقليد از امام عليهم السلام است.
محمّدتقي مجلسي (م1070 ق) مي‌گويد:
عالمي که شناخت به طريقه مرضيه اهل بيت داشته باشد و بتواند بين اخبار آنان را جمع کند، و عادل و تارک دنيا باشد، مي‌توان به يافته و آنچه به دست آورده، عمل کرد؛ بلکه بر عامي، لازم است كه به آنچه به دست آورده، عمل کند. در اين صورت، عمل به قول او نکرده است؛ بلکه عمل به قول خداوند و پيامبر خدا و ائمّه اطهار کرده است. ^۴
فرزندش علّامه مجلسي مي‌گويد:
آن کسي که از عالمي تقليد مي‌کند که عادل و موثّق است و به محکمات قرآن و حديث فتوا مي‌دهد، در حقيقت، مقلّد اين عالم نيست؛ بلکه تقليد از کسي مي‌کند که خداوند، طاعت او را فرض کرده و به حکم خداوند، حکم مي‌کند. ^۵
فيض کاشاني، عبارت روشن‌تري دارد:
تقليد کردن از مجتهداني که به آراي خود فتوا مي‌دهند، جايز نيست، مگر کسي که به محکمات قرآن و حديث فتوا دهد که در اين صورت، پيروي کردن از او، تقليد

است: شنيدن شفاهي از آنان؛ رسيدن سخنان آنان به ما به صورت تواتر، يا از طريق افرادي که ائمّه، تصريح بر صدق و وثاقت آنها کرده‌اند؛ علم پيدا كردن به فتواي آنان از راه اجماع. ^۱
به هر حال، حلبيان، بر خلاف اکثر اماميه ـ که وجوب تفقّه را کفايي مي‌دانند ـ ، وجوب تفقّه را واجب عيني مي‌دانند و استدلال را براي عوام واجب مي‌دانند. ^۲ در حالي که شخص عامي نمي‌تواند از روايت، بر حکمي استدلال کند؛ چون هيچ يک از روايات را نمي‌شناسد و چه بسا حديث ارسال دارد، يا مقطوعه و يا مضرّه است و يا از باب تقيّه صادر شده است، و نمي‌تواند اعتقاد پيدا کند که اين حديث، از معصوم صادر شده است. وقتي اعتقاد پيدا نکرد، چگونه مطمئن مي‌شود که آن حکم، شرعي است، و معارض ندارد؟
امّا اخباريان هم عقيده دارند كه تقليد کردن از مجتهدان، جايز نيست، و بر مردم لازم است كه از ائمّه معصوم عليهم السلام پيروي کنند؛ يعني در زمان غيبت، مردم بايد به محکمات کتاب و احاديث ائمّه معصوم عليهم السلام مراجعه کنند، و مردم عوامي که خود نمي‌توانند از آيات محکم و احاديث امامان معصوم عليهم السلام بر حکم شرعي استدلال کنند، بايد به عالم و فقيهي مراجعه کنند که فقط به محکمات و احاديث ائمّه عليهم السلام تمسّک مي‌کند و با ادلّه عقليه و اجماع و رأي و نظر خود، حکمي را استنباط نمي‌کند. براي روشن شدن اين مطلب، قسمتي از عبارات اخباريان را ذکر مي‌کنيم:
محمّد امين استرآبادي (م1036 ق) مي‌گويد:
تقليد کردن از مجتهدان، حرام است، و اين، نظر علي بن ابراهيم قمي، شيخ صدوق، پدرش علي بن الحسين و کليني است، و واجب است كه به روايات معصومان عليهم السلام که به امر آنان نوشته شده، تمسّک شود. ^۳
کليني نيز در الكافي ^۴بابي دارد که در آن، تقليد را ابطال کرده است. همچنين