حکم و تکليف بوده باشد و مراد از «ايتاء»، اعلام بوده باشد نه إعطاء، دلالت آيه بر مقصود، تمام مي‌شود ^۱و همچنين آيه(خَلَقَ لَکم مَّا فِي الاَْرْضِ جَمِيعًا)^۲ و بسياري آيات ديگر. ^۳

2. اجماع

در مواردي که تکليف و بياني به مکلّف نرسد، علما قائل به برائت شده‌اند و اين اجماع را عدّه‌اي از بزرگان (مانند: شيخ صدوق، محقّق حلّي، علّامه، ^۴ وحيد بهبهاني ^۵ و سيد مجاهد ^۶و برخي ديگر) نقل کرده‌اند.
شيخ صدوق مي‌گويد:
اعتقاد ما در مواردي که تکليفي به مکلّف نرسد، بر اباحه است و ارتکاب آن، مانعي ندارد مگر آن که نهي نسبت آن وارد شده باشد. ^۷
بيان محقّق حلّي، اين است:
علما اتّفاق دارند در مواردي که بيان شرعي نباشد، حکم بر برائت اصليه، باقي است. ^۸
البته اشکالاتي نسبت به اين اجماع شده که اخباريان با اين اجماع مخالفت کرده‌اند و محقّق در معارج الاصول، ^۹از جماعتي از اماميه نقل کرده‌ که قول به اباحه، جايز نيست، در جايي که اباحه آن، ثابت نشده است؛ اگر هم جماعتي نقل اجماع کرده‌اند، صلاحيّت براي حجّيت ندارد و فقط افاده ظن مي‌کند و ظن هم در اين

توقف مي‌باشد؛ بلکه در نزد ما امري اين چنيني و دليل نقلي، دلالت بر اباحه دارد و من همين را اختيار مي‌کنم. ^۱ محقّق در المعتبر در مسائل عام البلوي و مبتلا بهِ همگاني، قائل به برائت شده است. ^۲

ادلّه مجتهدان بر برائت

مجتهدان براي ادّعاي خود به ادّله‌اي استدلال کرده‌اند:

1. آيات

به آيات متعدّدي بر برائت استدلال شده که به بعضي از آنها اشاره مي‌شود:
(وَ مَا کنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّي نَبْعَثَ رَسُولاً.^۳
و ما تا رسول نفرستيم، هرگز کسي را عذاب نخواهيم کرد).
(لِّيهْلِک مَنْ هَلَک عَنم بَينَة وَيحْيي مَنْ حَي عن بَينَة.^۴
تا هر که هلاک شدني است، بعد از اتمام حجّتْ هلاک شود و هر که لايق حيات ابدي است، به اتمام حجّت، به حيات ابدي برسد).
(وَ مَا کانَ اللهُ لِيضِلَّ قَوْمَاً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّي يبَينَ لَهُم مَّا يتَّقُونَ.^۵
خداوند، پس از آن که قومي را هدايت کرد، به آنچه بايد از آن پروا کنند، [ديگر] آنها را گم راه نمي‌كند).
آيات بيان شده، نشان مي‌دهند كه عقاب و مجازات، بعد از بيان تكليف است. ^۶همين طور آيات ديگري مانند(لا يُكَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها؛^۷ خداوند هيچ کسي را قبل از اعلام و بيان، تکليف نمي‌کند). اگر منظور از موصول «ما» در آيه ياد شده، خودِ