مسلم بن حجّاج(204 یا 206 ـ 261 ق)

وی به سال ۲۰۴ و به نقلی ۲۰۶ ق در نیشابور به دنیا آمد. از کودکی به علم آموزی و فراگیری حدیث پرداخت.[۱] به اتّهام فساد در عقیده، از شهر نیشابور، اخراج شد.[۲] در سال ۲۶۱ ق در نیشابور درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد.[۳]

مکانت حدیثی

وی از دوازده سالگی، استماع حدیث را در نیشابور، از یحیی بن یحیی بن بکیر تمیمی، اسحاق بن راهویه و قتیبة بن سعید آغاز کرد. به جهت استماع حدیث رهسپار مکّه، مدینه، کوفه، بصره، بلخ، مصر، شام و ری شد و در این شهرها از محضر محدّثان نام آور آن دیار، حدیث آموخت.[۴] نام ۲۲۰ استاد او را یاد کرده اند.[۵] برخی استادان، میان او و بخاری مشترک هستند. در میان استادان، چند تن نقش برجسته و تأثیرگذاری را در تعلیم و تربیت او داشته اند که ازجمله آنان، بخاری، احمد بن حنبل، اسحاق بن راهویه، ابو زرعه رازی، قتیبة بن سعید و یحیی بن یحیی تمیمی منقری را می توان نام برد.[۶] عالمان بسیاری نیز از او اخذ حدیث کرده اند. برخی، تعداد شاگردان او را ۳۵ نفر نام برده اند که از جمله می توان به ترمذی، صاحب سنن الترمذی، حافظ ابو عوانه اسفراینی، صاحب المستخرج علی صحیح مسلم، عبدالرحمان بن ابی حاتم رازی، صاحب الجرح و التعدیل، ابراهیم بن محمّد بن سفیان و احمد بن سلمه[۷] اشاره کرد. علمای اهل سنّت، بر وثاقت و جلالت وی تأکید دارند.

آثار حدیثی

مسلم، در علوم مختلف حدیثی دارای اثر است که بخشی از آن ها باقی مانده و بخشی از میان رفته اند. در مقدّمه صحیح از ۳۶ اثر او نام برده شده است. از آثار بر جای مانده او می توان به این کتاب ها اشاره کرد: صحیح مسلم یا المسند یا المسند الصحیح. این کتاب در اعتبار، در رتبه صحیح بخاری است. این اثر، از ۵۴ کتاب اصلی از «کتاب الإیمان» تا «کتاب التفسیر»، تشکیل شده که موضوعات گوناگون اعتقادی، فقهی، اخلاقی، تاریخ و سیره را در بر دارد. تدوین این کتاب، پانزده سال طول کشیده است.[۸] مسلم، احادیث این کتاب را از میان ۳۰۰ هزار روایت مسموع، گردآورده است.[۹] در باره تعداد روایات صحیح مسلم، اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی آن را شامل ۱۲ هزار روایت و[۱۰] برخی شامل ۷ هزار و ۲۷۵ روایت[۱۱] شمارش کرده اند که با حذف مکرّرات، ۴ هزار[۱۲]، یا ۳ هزار و ۳۳، یا ۳ هزار و ۱۸ روایت، برآورد کرده اند.[۱۳] کتاب دیگر وی کتاب العلل است.[۱۴]

[۱] . تذکرة الحفّاظ : ج۲ ص۵۸۸ ش۶۱۳، اُصول الحدیث، علومه و مصطلحه : ص۳۱۴.

[۲] . تذکرة الحفّاظ : ج۲ ص۵۸۹ ش۶۱۳، وفیات الأعیان : ج۵ ص۱۹۰ ش۷۱۷.

[۳] . الإمام مسلم و منهجه فی صحیحه : ص۲۶، صحیح مسلم، مقدّمه : ص۲۱، تاریخ بغداد : ج۱۳ ص۱۰۳ و ۱۰۴ ش۷۰۸۹.

[۴] . الامام مسلم و منهجه فی صحیحه : ص۱۸ و ۲۹-۳۳.

[۵] . همان : ص۳۹.

[۶] . تاریخ بغداد : ج۱۳ ص۱۰۰ و ۱۰۱، البدایة و النهایة : ج۱۱ ص۳۳ و ۳۴، تاریخ دمشق : ج۵۸ ص۸۵ ش۷۴۱۷.

[۷] . صحیح مسلم : ج۱ ص۲۳، صحیح مسلم بشرح الامام النووی : ج۱ صب.

[۸] . تذکرة الحفّاظ : ج۲ ص۵۸۹ ش۶۱۳، صحیح مسلم، مقدّمه : ص۱.

[۹] . تاریخ بغداد : ج۱۳ ص۱۰۱، صحیح مسلم، مقدّمه : ص۱۵.

[۱۰] . تذکرة الحفّاظ : ج۲ ص۵۸۹.

[۱۱] . تاریخ فنون الحدیث : ص۶۵.

[۱۲] . الإمام مسلم و منهجه فی صحیحه : ص۱۰۸، به نقل از التقریب.