محمّد بن عیسی تِرمِذی(209 ـ 279 ق)
وی به سال ۲۰۹ ق در روستای بلوغ، از روستاهای شهر تِرمِذ در ماوراء النهر، تولد یافت و در سال ۲۷۹ ق، در تِرمِذ، درگذشت.[۱] به شهرهای عراق، خراسان و حجاز، مهاجرت کرد و از مشایخ حدیثی آن دیار، حدیث شنید. ترمذی را نخستین کسی می دانند که فقه مقارن و تطبیقی را پایه گذاری کرده است.[۲]
مکانت حدیثی
مشایخ او افرادی چون قتیبة بن سعید، اسحاق بن راهویه، ابو مُصَعب زهری و بخاری هستند.[۳] شاگردان ترمذی عبارت اند از: ابو العبّاس محبوبی شیخ محدّثان مرو،[۴] احمد بن اسماعیل سمرقندی، احمد بن علی مقری و احمد بن یوسف منفی. ترمذی همانند دیگر مؤلّفان صحاح ستّه، مورد مدح و ستایش شرح حال نگاران قرار گرفته و او را با تعابیری چون «ثقه»، «متّفقٌ علیه»، «إمام فی النقد و الجرح» و مانند آن، توصیف کرده اند.[۵] ترمذی ابداع کننده تقسیم حدیث به اصطلاحات «حَسَن»، «صحیح» و «ضعیف» است که با پذیرش محدّثان پس از وی مواجه شده است.[۶] ترمذی، در میان محدّثان، به داشتن حافظه قوی و نیز کثرت حفظ، مشهور است.[۷]
آثار حدیثی
ترمذی، دارای آثار حدیثی فراوانی است که برخی از آن ها عبارت اند از: کتاب السنن یا الجامع الصحیح یا سنن الترمذی. این اثر در پنجاه کتاب و صدها باب، تدوین شده و تعداد احادیث آن با احتساب احادیث مکرّر، ۳ هزار و ۹۵۹ روایت است. برخی احادیث ضعیف آن را ۸۳۲ حدیث می دانند و معتقدند روایات سنن الترمذی، نمی توانند همگی صحیح باشند.[۸] بر این کتاب، دوازده شرح نگاشته شده است. کتاب های دیگر او عبارت اند از: کتاب العلل. این کتاب در پایان کتاب السنن او به چاپ رسیده است؛ کتاب الزهد؛ کتاب الشمایل، حاوی روایات مربوط به خصوصیات شخصی و شکل و شمایل ظاهری پیامبر(ص) است؛ کتاب التاریخ و کتاب الأسماء و الکُنی. از آثار یاد شده، تنها دو کتاب السنن و الشمائل، موجود هستند.[۹]
[۱] . سنن الترمذی، تحقیق احمد محمّد شاکر : ج۱ ص۶۲-۶۴ و ۷۴.
[۲] . همان : ص۸۹.
[۳] . دائرة المعارف بزرگ اسلامی : ج۱۵ ص۲۳۴ تا ۲۳۶.
[۴] . سنن الترمذی : ج۱ ص۸۲ و ۸۳ (مقدّمه)، تهذیب التهذیب : ج۹ ص۳۴۴.
[۵] . سنن الترمذی : ج۱ ص۸۴ - ۹۰ (مقدّمه)، أعلام المساعین، مجلد الامام الترمذی (ش ۸۴) : ص۱۷۱.
[۶] . اُصول الحدیث، علومه و مصطلحه : ص۳۳۱، أضواء علی السنّة المحمّدیة : ص۳۳۴.
[۷] . سنن الترمذی، مقدّمه : ج۱ ص۸۴، تذکرة الحفّاظ : ج۲ ص۶۳۴، اُصول الحدیث، علومه و مصطلحه : ص۳۲۲.
[۸] . ضعیف سنن الترمذی : ص۱۷.
[۹] . جوامع حدیثی اهل سنّت : ص۱۴۱.