کوفه از آغاز، شهري پر آمد و شد و مرکزي براي مباحثات و گفتگوهاي علمي بود و بسياري از صحابه، تابعيان و ديگر راويان و محدّثان، به آن وارد شده‌اند. بخاري گفته است:
دو بار به شام، جزيره و مصر مسافرت کردم و چهار بار به بصره و شش سال در حجاز اقامت کردم و نمي‌دانم چند بار به همراه محدّثان، وارد کوفه و بغداد شدم. ^۱
اين در حالي است که بخاري پس از زمان اوج کوفه در دانش‌هاي اسلامي در قرون اوّل و دوم، به اين شهر پا گذاشته است.
خطيب بغدادي، به نقل از عبيد الله بن عدي بن خيار (از نوادگان بني‌نوفل بن عبد مناف) نقل مي‌کند که:
حديثي از علي عليه السلام برايم نقل شد. ترسيدم بميرم و آن را نزد فرد ديگري نيابم. از اين رو، به عراق سفر کردم و آن حديث را از علي عليه السلام پرسيدم. وي حديث را برايم نقل کرد و عهد گرفت که آن را براي کسي نقل نکنم. ^۲
از شاذکوني نقل شده است که:
براي نوشتن حديث، بيش از بيست بار وارد کوفه شدم و يک بار، تنها براي شنيدن حديثي از حفص بن غياث ـ که از جعفر بن محمّد عليه السلام شنيده بود ـ ، از بصره به کوفه بازگشتم. ^۳
از سوي ديگر، چنان نبود که راويان و محدّثان کوفي، به نقل و سماع در اين شهر بسنده نمايند و به شهرهاي ديگر سفر نکنند؛ بلکه همواره سفرهاي علمي در جريان بود که با اهدافي همچون: به دست آوردن حديث، طلب اسناد عالي، جستجو از احوال راويان و مذاکره
با دانشمندان صورت مي‌گرفت. از سعيد بن جبير نقل کرده‌اند که:
مردم کوفه درباره آيه «ومن يقتل مؤمنا متعمدا فجزاؤه جهنم» ^۴ اختلاف دارند. بنا بر اين به مکّه سفر کردم تا آن را از ابن‌عبّاس بشنوم. ^۵
ابن عساکر با سند خود نقل مي‌کند که:
از شعبي پرسيدند: از کجا اين همه دانش به دست آوردي؟ گفت: با دوري از نااميدي و اندوه، و سير و سفر در شهرها، و صبري مانند صبر الاغ و سحرخيزي همچون سحرخيزي کلاغ. ^۶
ابان بن ابي عياش گفته است:
ابو معشر کوفي به من گفت: از کوفه به بصره آمدم تا حديثي که از تو برايم نقل کرده‌اند، از زبان خودت بشنوم. پس آن را برايش نقل کردم. ^۷
اين ارتباطات، تنها به سماع راويان اهل سنّت از اهل سنّت يا شيعه از شيعه محدود نمي‌شد؛ بلکه ارتباط دو سويه سنّي ـ شيعه نيز وجود داشت. براي مثال، راوي بزرگ شيعه کوفه، ابو حمزه ثُمالي، از برخي بزرگان اهل سنّت، همچون انس بن‌مالک ـ که در مدينه يا بصره سکونت داشت ـ ، روايت کرده است. ^۸ همچنين، ابان بن تَغْلِب، از بزرگان شيعه کوفه، تعامل گسترده‌اي با راويان و محدّثان اهل سنّت کوفه و ديگر بلاد اسلامي داشت. وي از راويان کوفي اهل سنّت، همچون: اعمش و حکم بن عُتَيبه و راويان ديگر شهرها، همچون: سعيد بن مسيب و انس بن مالک، روايت کرده است و کساني چون شعبه (محدّث بزرگ بصري اهل سنّت) و سفيان بن عُيينه (راوي بزرگ اهل سنّت و ساکن مکّه) از او روايت کرده‌اند. به گفته ذهبي، مسلم و چهار تن ديگر از اصحاب مسانيد (يعني: ابن ماجه، ابو داوود، ترمذي و نسايي) از او نقل کرده‌اند و در اين روايات، عُکْرمه، حکم بن عُتَيبه، شُعبه و ابن مبارک از او نقل مي‌کنند. ^۹
امّا راويان شيعه کوفه، در اين زمان ـ که عصر حضور ائمّه عليهم السلام بود ـ ، براي دريافت حديث از منابع اصلي آن، به شهرهايي که ائمّه عليهم السلام در آن حضور داشتند، در رفت و آمد بودند، يا مترصّد ايام حج بودند تا روايات را در مراسم حج از امامان خود بشنوند. بنا بر اين، اين مبحث را از شهرهاي سرزمين وحي آغاز مي‌کنيم.