3. اصفهان

شهر اصفهان در سده‌هاي نخست اسلامي، از شهرهاي سنّي‌نشين ايران به شمار مي‌آمد. با اين حال، راويان و محدّثان شيعه به اين شهر، رفت و آمد داشتند. ابراهيم بن محمّد بن سعيد ثقفي، از اين جمله است که از کوفه به اصفهان رفت و در همين شهر وفات کرد. سبب هجرت وي از کوفه به اصفهان آن بود که وي کتابي به نام المعرفة در مناقب اهل بيت عليهم السلام و مثالب دشمنان ايشان نوشت. برخي از دانشمندان کوفه، او را از نشر آن کتاب به سبب داشتن مثالب دشمنان اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله منع کردند. ابراهيم پرسيد: کدام شهر از عقايد شيعيانْ دورتر است؟ گفتند: اصفهان. ابراهيم قسم خورد که آن را در اصفهان روايت کند. سپس به آن جا رفت و رحل اقامت افکند. ^۱ گروهي از محدّثان بزرگ اصفهان، از جمله حسن زعفراني و احمد بن علويه اصفهاني، از وي روايت کرده‌اند.

4. سيستان

حريز بن عبد الله اَزْدي، از راويان شيعه کوفه بود که براي تجارت به سيستان رفت و آمد مي‌کرد و به سِجِستاني معروف شد. وي از شيعياني بود که در زمان امام صادق عليه السلام با خوارج سيستان جنگ کرد و گفته‌اند که اين موضوع را از امام صادق عليه السلام مخفي مي‌داشت. ^۲

5. طبرستان

محمّد بن اسلم طبري بجلي، از راوياني معرّفي شده که براي تجارت، به طبرستان سفر مي‌کرد. وي را غالي و فاسد الحديث دانسته‌اند. ^۳

د ـ ديگر مناطق

1. مصر

مصر نيز از مناطقي است که برخي راويان کوفي در آن جا ساکن شدند، از جمله: ابو عيسي عبيد الله بن فضل نَبْهاني ^۴ و محمّد بن احمد بن ابراهيم جُعفي، معروف به صابوني. وي ابتدا زيدي بود، امّا به اماميه گرويد و در مصر، منزلتي والا داشت. ابراهيم جُعفي، کتاب‌هاي بسياري نيز نوشته است. ^۵
همچنين، محمّد بن محمّد بن اشعث، مکنّي به ابو علي کوفي، در مصر سکونت کرد و کتاب الحج را نوشت که در آن، روايات اهل سنّت از امام صادق عليه السلام در موضوع حج، گرد آمده است. ^۶

2. ري

شهر ري، از مراکز مهمّ حديثي شيعه است؛ چنان که برخي، حوزه فقهي ـ حديثي قم و ري را با هم، جانشين مکتب کوفه دانسته‌اند. ^۱ رواج حديثي اين مکتب، در سده‌هاي سوم و چهارم هجري بود. از جمله راويان کوفي‌اي که در ري ساکن شدند، ابو عبدالله حسين بن يزيد نوفلي است که در شعر و ادبيات نيز دستي داشت. وي در ري ساکن شد و در همين شهر وفات يافت. برخي از قمي‌ها گفته‌اند که وي در آخر عمر، به غلوّ درافتاد؛ ولي نجاشي روايتي دالّ بر اين امر نيافته است. وي دو کتاب التقية و السنّة را نوشته بود. ^۲
ابو الحسين محمّد بن جعفر اسدي، راوي کوفي ديگري است که ري را براي سکونت برگزيد. وي، ثقه و صحيح الحديث معرّفي شده است؛ ولي دو اتّهام براي وي برشمرده‌اند: يکي روايت از ضعفا و ديگر، قول به جبر و تشبيه. ^۳ راوي کوفي ديگر، يحيي بن علاء بجلي است که ثقه بود و کتابي نيز براي او ذکر کرده‌اند. ^۴
همچنين، بايد از ابو جعفر محمّد بن بکران رازي ياد کرد که در کوفه ساکن شد و باقي عمر خويش را در آن جا سپري کرد و کتاب الکوفه و موضع قبر امير المؤمنين عليه السلام و نيز شرف التّربة را نوشت. ^۵