يک. کتاب، اصل، نوادر
نجاشي براي نوشته‌هاي بسياري از راويان، عنوان «کتاب» را ذکر کرده وليکن در برابر شيخ طوسي، اغلب از کلمه «اصل»، بهره گرفته است. مؤلّف کتاب الذريعة إلي تصانيف الشيعة، معتقد است که عبارت «له کتاب»، همانند «له اصل» است. وي مي‌نويسد:
اصطلاح کتاب ـ که در رجال النجاشي بسيار به کار رفته ـ مشتمل بر رواياتي است که مؤلّف، آن روايات را مستقيم يا با واسطه از امام شنيده است. از اين رو، به رواياتي که به دست مؤلّف، وجود يافته و از فرع ديگري نشئت نگرفته، «اصل»، گفته مي‌شود. ۱
مرحوم آقا بزرگ تهراني، درباره نوادر، مي‌نويسد:
نوادر، عنواني عام براي نوعي از نوشته‌هاي راويان شيعي، در چهار قرن اوّل هجري است که احاديث غير مشهور، يا رواياتي که دربردارنده احکام غير متداول يا تکميل کننده ديگر روايات بود، در آن جمع شده بود. ۲
نجاشي براي راويان کوفي، در 275 مورد عنوان «له کتاب» و در 61 مورد «له نوادر» يا «له کتاب النوادر» به کار برده است.
دو. کتاب‌هاي عددي
گروهي از محدّثان، کتاب‌هايي نوشته‌اند که در عنوان آن، يکي از اعداد (اعمّ از اعداد يک رقمي، دو رقمي و بيشتر) ديده مي‌شود. شايد اين امر، براي تفنّن در اسلوب‌هاي بيان و سهولت در ضبط و ارائه روايات، آسان شدن حفظ و فراگيري آنها و ... باشد. ۳
براي راويان کوفي، کتب عددي زير نام برده شده است: کتاب مفرد از حسن بن علي بن ابي مغيره زبيدي کوفي، ۴ که با توجّه به روايات باقي‌مانده از اين راوي، به نظر مي‌رسد که کتاب يادشده، کتابي حديثي بوده است؛ ۵ سه کتاب با عنوان الثلاث و الأربع از حميد بن زياد
دهقان، ۶ عبد الله بن احمد نهيک ۷ و علي بن ابي صالح (ملقّب به بُزُرْج). ۸
1.الذريعة إلي تصانيف الشيعة، ج۲، ص۱۲۵ـ ۱۲۶.
2.همان جا، ج۲۴، ص۳۱۵ـ ۳۱۶.
3.مقدمه سيد مهدي خرسان بر کتاب خصال، ص۴ (به نقل از: الشيخ النجاشي، ص۲۴۵).
4.نجاشي وي را ثقه، و راوي از امام باقر و امام صادق عليهما السلام معرفي مي‌کند (رجال النجاشي، ش۱۰۶).
5.ر.ک: الکافي، ج۳، ص۳۴۱، ح۴؛ کامل الزيارات، ص۲۰۹، ش۲۹۸؛ تهذيب الأحکام، ج۶، ص۷۴، ح۱۴۶.
6.اين راوي، واقفي و ثقه دانسته شده و در سال ۳۱۰ ق، وفات کرده است (رجال النجاشي، ش۳۳۹).
7.عبد الله از آل نَهيک، خانداني از شيعيان کوفه است (همان، ش۶۱۵).
8.به گفته نجاشي، وي در حديث به چيزي گرفته نمي‌شود و به ضعفْ نزديک‌تر است (همان، ش۶۷۵).
