233
مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)

چهار. کتاب‌هاي طرق روايات، قرب الأسناد و مسانيد

کتب طرق روايات، از ديگر کتاب‌هايي است که برخي از راويان، به نگارش آنها اهتمام داشته و بدين روش، اسناد بسياري از روايات را حفظ کرده‌اند. ديديم که ابن عُقْدَه، بيشترين اهتمام را به نگارش اين نوع از کتب داشته است. براي اين راوي بزرگ، هفت عنوان کتاب
در اين مورد، ذکر شده است: الولاية و من روى غدير خم؛ من روى عن علي عليهما السلام انه قسيم الجنة و النار؛ الطائر؛ حديث الراية؛ ذکر النبي صلي الله عليه و آله و الصخرة و الراهب و طرق ذلک؛ طرق تفسير قول الله(: (انما انت منذر ولکل قوم هاد)؛ طرق حديث النبي صلي الله عليه و آله لعلي عليه السلام: انت منّي بمنزلة هارون من موسى.
قرب الأسناد، نوعي ديگر از کتب روايي است که محدّث در آن، روايات را با کمترين تعداد راوي، به معصوم مي‌رسانَد. اين کتاب‌ها در ميان اهل سنّت به «عوالي» مشهور است. ابن معمر ۱ ابو الحسين کوفي و محمّد بن عيسي بن عبيد، ۲ دو راوي کوفي هستند که کتاب قرب الأسناد را نوشته‌اند. محمّد بن عيسي، کتابي نيز با عنوان بعد الأسناد داشته که ظاهراً بر خلاف قرب الأسناد است.
همچنين برخي راويان، به جمع‌آوري مسانيد ديگر راويان و محدّثان بزرگ دست يافته‌اند که از آن جمله است: أخبار أبي حنيفة و مسنده و مسند عبد الله بن بکير بن أعين از ابن عُقْدَه.

1.الفهرست، طوسي، ش۸۷۳.

2.رجال النجاشي، ش۸۹۶.


مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)
232

سه. کتاب‌هاي رجال و مشيخه

پيش از کتب اربعه رجالي شيعه و در زمان ائمّه عليهم السلام، کتاب‌هايي در خصوص رجال حديث نوشته شده که متأسّفانه به دست ما نرسيده‌اند و در کتب فهرست‌نگاري نيز، توضيح چنداني در مورد آنها ذکر نشده است.
براي راويان کوفي، هجده کتاب، با عنوان: الرجال يا تاريخ الرجال را مي‌توان نام برد، از جمله: احمد بن علي بن محمّد علوي عقيقي، ۱ جعفر بن عبد الرحمان کاهلي، ۲ حميد بن زياد دهقان، ابو يعلي، ۳ حمزة بن قاسم بن علي عبد الله بن جبله کِناني، ۴ علي بن حسن بن علي بن فضّال، محمّد بن عيسي بن عبيد بن يقطين، ۵ محمّد بن حسن بن علي محاربي، ۶ موسي بن قاسم بن معاويه بجلي (ملقّب به مجلّي). ۷
براي ابن عُقْدَه، به تنهايي، نُه عنوان کتاب، در مورد راويان ذکر شده است: التاريخ و هو في ذکر من روي الحديث من الناس کلهم العامة و الشيعة و أخبارهم ـ خرج منه شيء کثير ولم يتمّه ـ ؛ من روى عن امير المؤمنين عليه السلام و مسنده؛ من روى عن الحسن والحسين؛ من روى عن علي بن الحسين عليهما السلام و اخباره؛ من روى عن ابي جعفر محمّد بن علي عليهما السلام و اخباره؛ من روى عن زيد بن علي و مسنده، و هو کتاب من روى عن جعفر بن محمّد عليهما السلام؛ الشيعة من اصحاب الحديث؛ من روى عن فاطمة( من اولادها.
در مورد دو راوي، کتبي با اين عنوان ذکر شده: کتاب النوادر عن الرجال (ابان بن محمّد بجلي معروف به سِنْدي بزّاز) ۸ و کتابه عن الرجال (حسن بن حسين سکوني). ۹ در اين جا دو فرض مطرح است: يکي اين‌که «عَن» به معناي «از» باشد، چنان‌که در اسناد شايع است؛ يعني، رواياتي که راوي با واسطه نقل کرده است که در اين صورت، اين کتاب‌ها کتاب رجالي به معناي سرگذشت راويان نيست؛ ديگر اين‌که، «عَن» به معناي «درباره» باشد که در اين حالت، محتواي اين کتب، شرح حال رجالي راويان است.
همچنين، ابو علي احمد بن محمّد بن عمّار کوفي، ۱۰ کتابي با عنوان الممدوحين و المذمومين داشته، و نيز احمد بن ابراهيم بن ابي رافع، کتابي با عنوان الضعفاء في تاريخ الأئمّة عليهم السلام نگاشته است. ۱۱
علاوه بر آن، دو کتاب با عنوان المشيخه براي راويان کوفي نام برده‌اند: نخست کتاب حسن بن محبوب ـ که يک بار توسّط ابو جعفر احمد بن حسين اودي و بار ديگر به دست داوود بن کوره قمي باب‌بندي شد ـ و‌ ديگر، ۱۲ کتاب ابو محمّد جعفر بن بشير بجلي وشّاء (م208 ق) ـ که مانند کتاب حسن بن محبوب، ولي کوچک‌تر از آن بوده است ـ . ۱۳

1.اين راوي، مقيم مکّه بوده است؛ ولي بيشتر سماع او از کوفيان بوده است (همان، ش۱۹۶).

2.همان، ص۱۲۶، ش۳۲۶.

3.اين راوي، ثقه و کثير الحديث است (همان، ص۱۴۰، ش۳۶۴).

4.عبد الله از بيت جبله، واقفي، فقيه و ثقه است (همان، ش۵۶۳).

5.نجاشي، اين راوي را ثقه و عين مي‌داند؛ امّا شيخ صدوق از استادش ابن وليد نقل کرده است که آنچه وي منفرداً از يونس نقل کرده، مورد اعتماد نيست. کشّي نيز از نصر بن صباح نقل کرده که محمّد بن عيسي، به دليل سنّ کم، نمي‌توانسته از ابن محبوب روايت کند (همان، ش ۸۹۶). شيخ طوسي وي را ضعيف معرفي مي‌کند و معتقد است که ابن وليد، او را از نوادر الحکمه استثنا کرده است و گفته‌اند که وي از غاليان است ( الفهرست، طوسي، ش۶۱۱).

6.دانشمند عظيم القدر و عالم به علم انساب (رجال النجاشي، ص۳۵۰، ش۹۴۳).

7.راوي ثقه ثقه جليل و حسن الطريقه (همان، ص۴۰۵، ش۱۰۷۳).

8.همان، ص۱۴، ش۱۱.

9.راوي کوفي عربي و ثقه (همان، ص۵۲، ش۱۱۴).

10.وي ثقه، جليل و از اماميه معرفي شده است (همان، ش۲۳۶).

11.اين راوي در حديث، ثقه و صحيح الاعتقاد است (همان، ش۲۰۳).

12.همان، ش۴۱۶.

13.اين راوي از زاهدان و ثقات معرفي شده، و مسجدي در کوفه داشته که تا زمان نجاشي، باقي بوده است (همان، ص۱۱۹، ش۳۰۴).

  • نام منبع :
    مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
    شمارگان :
    500
    قیمت :
    40000 ریال
تعداد بازدید : 126962
صفحه از 352
پرینت  ارسال به