251
مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)

نه. کتاب‌هاي مطاعن و مثالب

در موضوع مثالب ـ که ظاهراً کوفه از شهرهاي پر تأليف در اين زمينه است ـ ، دست‌کم ده کتاب، به راويان کوفي منسوب است. مورّخ و نسب‌شناس بزرگ، هشام کلبي، دو کتاب مثالب بني اُميه و مثالب ثقيف را نوشته بود. ديگر مورّخ کوفي، محمّد بن سلمه يشکري، کتابي با عنوان النواقل من العرب در موضوع مثالب داشت. به عبيد الله بن احمد نَهيک نَخَعي و علي بن حسن بن علي بن فضّال نيز کتاب المثالب نسبت داده شده است.
احمد بن علي علوي عقيقي، راوي ساکن مکّه و ناقل روايات کوفيان، کتابي با عنوان مثالب الرجلين و المرأتين داشته است. عبّاس بن هشام ناشري (م 220 ق)، کتابي در مثالب داشت که آن را خالدات فلان و فلان ناميده بود. ۱ احمد بن ابراهيم بن ابي رافع ـ که بيشتر کتب
وي در فضايل و مناقب است ـ ، کتابي با عنوان السرائر داشته که در مثالب بوده است. ابراهيم ثقفي نيز کتاب مشهور خود با عنوان کتاب المعرفة را در موضوع مناقب و مثالب تأليف کرد. سرانجام، علي بن احمد کوفي، کتاب البدع المحدّثة را نوشت که اين کتاب، موجود است و با نام الاستغاثة، چاپ شده است.

1.وي راوي ثقه و کثير الروايه، معرفي شده است (همان ش۶۲۱۸).


مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)
250

پنج. کتاب‌هاي ايمان و کفر

ابن ابي عمير، کتابي با عنوان الکفر و الايمان، و مفضّل بن عمر، کتاب ما افترض علي الجوارح من الايمان را داشته‌اند. ابراهيم بن سليمان نَهْمي، کتاب قبض روح المؤمن،‌ اسماعيل بن ابان، کتاب موت المؤمن و الکافر،‌ و سعيد بن جناح، کتاب قبض روح المؤمن و الکافر را نگاشته‌اند. مجموع اين کتاب‌ها پنج مورد است.

شش. کتاب‌هاي با موضوع جبر و تفويض، قدر و استطاعت و ديگر مباحث کلامي

از مباحث کلامي رايج در آن زمان، مبحث جبر و تفويض و قدر و استطاعت بود که هشام بن حکم و محمّد بن ابي عمير، در مورد استطاعت کتاب داشتند و زرارة بن اعين و محمّد بن جعفر اسدي کوفي، کتاب الاستطاعة و الجبر نوشته بودند. راوي اخير، کتابي نيز با عنوان الجبر و التشبيه داشت. هشام بن حکم، کتاب الجبر و القدر، و عبد الله بن مغيره، کتاب فيه آفات الکلام را نوشته‌اند.
هشام، کتابي نيز با عنوان الدلالة علي حدوث الأجسام داشت و سرانجام علي بن حسن طاطري، کتابي با عنوان الفطرة تأليف کرده بود. اين کتاب‌ها مجموعاً به نه مورد مي‌رسد.

هفت. کتاب‌هاي دلايل و احتجاجات

برخي کتب، عنوان عام الدلائل دارند و راويان اين چنين کتاب‌هايي، عبارت‌اند از: علي بن اسباط، حميد بن زياد دهقان، علي بن حسن بن فضّال، حسن بن محمّد بن سماعه، حسن بن علي بن ابي حمزه و ابراهيم ثقفي. احمد بن يحيي اودي، دلائل النبي نوشته بود و سعيد بن احمد غرّاد، کتاب براهين الأئمّة. ۱ همچنين مؤمن الطاق، کتابي با عنوان الاحتجاج في إمامة امير المؤمنين داشته است. مجموع اين کتب به نه مورد مي‌رسد.

هشت. کتاب‌هاي مربوط به عقايد خاص شيعه

احمد بن محمّد بن عمّار، کتاب ايمان ابي طالب را نوشت و در مورد رجعت، حسن بن علي بن ابي حمزه و حسن بن علي بطائني کتاب داشتند. در مورد تقيه نيز، حسين بن يزيد نوفلي و محمّد بن مفضّل بن ابراهيم اشعري، و در مورد بداء و مشيت، محمّد بن ابي عمير و علي بن ابي صالح نوشته‌اند. برخي کتاب‌ها نيز با عنوان الأظلّة بود که چنانچه ديديم، اغلب، توسط مفوّضه نوشته مي‌شد. کتابي نيز با نام الهفت و الأظلّة به مفضّل بن عمر منسوب است که مورد احترام فرقه نُصَيري است و در بيروت، از آن چاپ‌هاي متعدّدي شده است. اين متن، مجموعه‌اي از درس‌هاي امام صادق عليه السلام به مفضّل است و نوعي شرح باطن‌گرايانه از هستي و برخي از اصول دين را ارائه مي‌دهد. ۲
کتاب الأشباح و الأظلّة منسوب به محمّد بن سنان زاهري است که وي متّهم به غلو است و در صورت درست بودن انتساب کتاب به وي، فردي گم‌راه از حق است. ۳ عبد الرحمان بن کثير هاشمي (راوي ضعيف و واضع حديث) نيز، کتابي با عنوان الأظلّة داشته که به گفته نجاشي، کتابي فاسد و مختلط است. ۴ علي بن ابي صالح، ملقّب به بزرج نيز ـ که به گفته نجاشي در حديث و مذهب به چيزي گرفته نمي‌شود و به ضعفْ نزديک‌تر است ـ ، کتابي با اين عنوان داشته است. ۵
مجموع اين کتاب‌ها به يازده مورد بالغ مي‌شود.

1.اين راوي، ثقه و صدوق خوانده شده و کتاب را تَلّعُکبري از وي روايت کرده است (همان، ش۴۷۳).

2.ميراث مکتوب شيعه، ص۳۹۸.

3.المسائل العکبرية، ص۳۷ ـ ۳۸.

4.رجال النجاشي، ص۲۳۵، ش۶۲۱.

5.همان، ص۲۵۷، ش۶۷۵.

  • نام منبع :
    مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
    شمارگان :
    500
    قیمت :
    40000 ریال
تعداد بازدید : 126978
صفحه از 352
پرینت  ارسال به