7. کتاب‌هاي برجاي مانده تا سده دهم

کتاب «المشيخه» حسن بن محبوب

تصريح کننده: شهيد ثاني (م 965 ق)
اين کتاب، يک بار توسّط ابو جعفر احمد بن حسين اَودي و بار ديگر، به دست داوود بن کوره قمي، باب‌بندي شده است. ^۱ اين کتاب، در دسترس بسياري از دانشمندان شيعه بوده و از آن نقل کرده‌اند، مانند:
سيد مرتضي (م 436 ق) در جوابات المسائل الواسطيات (درباره ميراث اهل ذمّه)؛ ^۲ شيخ طوسي در تهذيب الأحکام (ج1، ص121 و ج6، ص159 و ج7، ص383)؛ ابن ادريس حلّي (م 598 ق) در مستطرفات السرائر ^۳ (ص589 ـ 600).
اين کتاب، در اختيار ابن طاووس نيز بوده و از آن در الأمان، فتح الأبواب، فلاح السائل، غياث سلطان الورى، الملاحم و محاسبة النفس ياد کرده است. مورد نقل شده در الأمان، در فتح الأبواب نيز آمده است. در اين نقل، امام صادق عليه السلام درستى قرعه را براى رسيدن به يک تصميم مشخّص و درست، بيان مى‌کند. ابن طاووس در الملاحم، خطبه‌اى از امام على عليه السلام نقل مى‌کند که آن را در جزءِ اوّل کتاب يافته است. در مورد اوّل از فلاح السائل، امام صادق عليه السلام روش درست به جاى آوردن نمازهاى واجب را بيان مى‌کند و مورد بعدي، مشتمل بر دعايى است که انسان بايد آن را در وقت سرگردانى و اضطراب بخواند. در اين جا، از نام مؤلّف ياد نشده؛ امّا نوري، مؤلّف را حسن بن محبوب دانسته است. ^۴ مورد غياث، مربوط به وظايف مختلفى است که از طرف ميت مى‌توان انجام داد. در محاسبة النفس نيز، دعايى که امام باقر عليه السلام به يکى از اصحاب خود تعليم مى‌دهد، نقل شده است.
عدّه‌اي، پس از ابن طاووس نيز از اين کتاب نقل کرده‌اند: محقّق حلّى، در المعتبر (باب ايام الاستظهار، ج1، ص215)؛ يحيي بن سعيد حلّي (م 689 ق) در الجامع للشرايع (باب في الاحصار والصد، ص222)؛ علاّمه حلّي (م 726 ق) در تذکرة الفقهاء (ج2، ص495) و مختلف الشيعة (ج4، ص410)؛ شهيد اوّل (م 786 ق) در ذکري الشيعة (ج2، ص70)؛ ابن ابي جمهور احسائي (م 880 ق) در عوالي اللآلي (ج1، ص340 و ج4، ص41). ^۵
ظاهراً آخرين کسي که اين کتاب را در اختيار داشته، شهيد ثاني است. به گفته شيخ حرّ عاملي، شهيد ثاني، هزار روايت از کتاب مشيخه انتخاب کرده و در کتابي جمع آورده بود و شيخ حر، آن را به خطّ شهيد، ديده بود. ^۶

چهار. کتاب «الولاية و من روى غدير خم» ابن عقده

خطيب بغدادي (تا 463 ق) در شرح حال حسين بن هارون بن محمّد ضبي، معتقد است که کتاب‌هاي وي از بين رفته و جز دو جزء از سماعات قديم او، باقي نمانده است: يکي از احمد بن محمّد بن اسماعيل اَدمي و ديگري، کتاب الولاية از ابن عقده. ديگر روايات او از راه اجازه بوده است. ^۱
به نظر مي‌رسد که اين کتاب در دسترس ابن شهر آشوب ^۲ و ابن بطريق (م 600 ق) نيز بوده و هر دو بر اين باورند که ابن عقده، حديث غدير را در اين کتاب از 105 طريق نقل کرده است. ^۳ ابن طاووس از آن، در چند کتاب خود ( الأمان، اقبال، طرائف و اليقين) ياد کرده است. به گفته ابن حجر عسقلاني، اين کتاب، حداقل مشتمل بر هفتاد سند براى حديث غدير خم بوده است. ابن طاووس، همانند ابن شهر آشوب و ابن بطريق، گفته است که تعداد اسناد، 105 مورد بوده است و اسامى 95 نفر از صحابه را که در تأليف ابن عقده، اين حديث را روايت کرده‌اند، ياد مى‌کند. نسخه خطّى‌اي که ابن طاووس استفاده کرده، در سال 330 ق، کتابت شده و داراى خطّ شيخ طوسى و ديگران بر آن بوده است. ^۴ همين کتاب، در دسترس شاگرد معروف ابن طاووس، علّامه حلّى نيز بوده است. ^۵
ابن حجر (م 852 ق)، آن را از کتاب الموالاة (احتمالاً همان کتاب الولاية، ذکر شده توسّط نجاشي)، به دوازده طريق از وي روايت کرده است. ^۶
اين کتاب، به کوشش عبد الرزاق حرز ‌الدين (انتشارات دليل، 1421 ق)، چاپ شده است. مؤلّف، براي اثبات وجود اين کتاب، تعداد بيشتري از اهل سنّت را نام برده که به تأليف کتاب توسّط ابن عقده گواهي داده‌اند؛ افرادي چون خطيب بغدادي (که ذکر شد)؛ مجد الدين ابن اثير جزري (م 606 ق) در اُسد الغابة؛ محمّد بن يوسف کنجي شافعي (م 658 ق) در کفاية الطالب؛ ابن تيميه حراني (م 728 ق) در منهاج السنّة؛ جمال الدين يوسف مِزّي (م 742 ق) در تهذيب الکمال؛ ذهبي (م 748 ق) در رسالة الذهبي في طرق حديث من کنت مولاه فعلي مولاه؛ عبد الله بن يوسف بن محمّد زيلعي (م 762 ق) در تخريج الأحاديث والآثار الواقعة في تفسير الکّشاف؛ احمد بن علي بن حجر عسقلاني (بجز الاصابة) در تهذيب التهذيب و... . ^۷ به نظر مي‌رسد که محقّق در ديگر موارد، خود کتاب را نديده و تنها سخنان پيشينيان را نقل کرده است.