سه. کتاب «وقعة صفّين» نصر بن مزاحم منقري (م 212ق)
تصريح کننده: علّامه مجلسي
ابن ابي الحديد، اشعاري از جنگ صفّين از نصر بن مزاحم مِنْقَري در کتاب صفّين آورده است. ۱ علّامه مجلسي، اين کتاب را در اختيار داشته و از مصادر بحار الأنوار قرار داده است. ۲
اين کتاب، با جمع‌آوري روايات نصر در اين اواخر به چاپ رسيده است و در آن گرايش‌هاي عراقي و علوي او به وضوح ديده مي‌شود و همواره از امام علي عليه السلام با القاب شايسته ياد شده است. وي، از اسلوب روايت ايام العرب متأثر بوده است؛ چنان که در همين اثر، شعر و مناظره و خطابه نيز آورده است. اين کتاب که درباره جنگ صفّين است، با ورود امام علي عليه السلام به کوفه در رجب سال 36 ق و خطبه امام آغاز مي‌شود و سرانجام به داستان حکميت و نيرنگ عمرو بن عاص مي‌پردازد. نامه‌ها و خطبه‌هاي حضرت، در بخش‌هاي گوناگون اين کتاب ديده مي‌شود. نامه امام علي عليه السلام به عبد الله بن عباس را نصر بن مزاحم در اين کتاب آورده است. ۳
از چاپ‌هاي اين کتاب، چاپ مؤسسة العربية در قاهره است که به سال 1382 ق، با تحقيق و شرح عبد السلام محّمد هارون انجام گرفت و در مصر و ايران، از آن استقبال شد.
9. کتاب‌هاي به‌يادگار مانده تا عصر حاضر
اين عنوان، مجموعه‌اي از کتاب‌هايي است که علّامه مجلسي، بسياري از محتويات آن را در بحار الأنوار نقل کرده و پس از وي، به‌خاطر اهميت آن، نسخه‌هاي آن زياد شده است. صاحب المستدرک نيز اين کتاب‌ها را در دسترس داشته و از آنها نقل کرده است. ۴
از مشيخه من لا يحضره الفقيه بر مي‌آيد که پنج عدد از اين اصول، نزد وي بوده است: عاصم، کاهلي، علي بن اسباط، علاء و درست. شيخ نيز در تهذيب ا?حکام، نام اين اصول را، بجز اصل زيد زرّاد و سلام بن ابي عمره در کتاب خود آورده و در زمره مشيخه قرار داده است. علّامه مجلسي، آن را از نسخه‌اي قديم و تصحيح شده به خطّ منصور بن حسن آبي و او از خطّ محمّد بن حسن قمي، به تاريخ 374 ق، گرفته است. ۵ اين کتاب‌ها در مجموعه‌اي به نام الاُصول الستّة عشر گرد آمده است.
از ميان اين راويان، بجز سه مورد، بقيه کوفي‌اند که به آنها اشاره مي‌شود:
يک. اصل زيد زَرّاد کوفي ۶
دو. اصل عباد بن يعقوب رَواجني عُصْفُري (م 250 ق)
سه. اصل عاصم بن حميد حنّاط کوفي
چهار. اصل زيد نَرسي کوفي
پنج. اصل محمّد بن مثنى حَضرمي کوفي
شش. اصل عبد الملک بن حکيم خَثعمي کوفي
هفت. اصل مثنى بن وليد حنّاط کوفي
هشت. اصل خَلّاد سندي بَزّاز کوفي
نُه. اصل حسين بن عثمان بن شريک عامري وحيدي کوفي
ده. اصل سلام بن ابي عمره خراساني کوفي
يازده. نوادر علي بن اَسباط کوفي ۷
دوازده. کتاب الديات ظريف بن ناصح (زنده در اوايل قرن سوم)
ابن ادريس تصريح کرده که اين کتاب، نزد اوست. ۸ ابن طاووس نيز در الملاحم و الفتن، آن را ذکر و از آن نقل کرده است. گفته شده که ظريف بن ناصح، از عبد الله بن سعيد بن حيان بن ابجر (م 240 ق) و او به نوبه خود از امام على عليه السلام توسّط چندين نفر روايت کرده است.
اين تأليف، به عنوان کتاب عبد الله بن ابجر نيز شهرت دارد. از ابن طاووس آمده که او مجموعه‌اى در اختيار دارد و از کتاب الديات آغاز مى شود. ۹
1.شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۱۴۷.
2.بحار الأنوار، ج۱ ص۱۹.
3.وقعة صفّين، ص۱۵۰.
4.خاتمة مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۸ ـ ۱۲.
5.الاُصول الستة عشر، ص ۸ (مقدّمه).
6.از اين نمونه تا نمونه سيزدهم، اصل‌هايي است که به دست محدّث نوري (م ۱۳۲۰ ق) رسيده‌اند.
7.خاتمة مستدرک الوسائل، ج ۱، ص۹. محدّث نوري، جزئي از آن را در اختيار داشته است.
8.السرائر، ج۳، ص۳۷۹.
9.کتاب‌خانه ابن طاووس، ص۲۴۲ ـ ۲۴۳.
