291
مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)

شانزده. کتاب «أخبار ربيعة و البسوس و حروب تغلب و بکر»، هشام کلبي (م 205 ق)

آقا بزرگ از نسخه‌اي قديمي با نام أخبار بکر و تغلب ياد مي‌کند که آن را در بغداد در کتاب‌خانه آل سيد عيسي عطّار ديده بود. وي معتقد است که کتابي با نام أخبار ربيعة و البسوس و حروب تغلب و بکر نيز وجود دارد که ظاهراً هر دو کتاب، يکي است. ۱

هفده. کتاب «من نسب إلى اُمّه من قبائل العرب»، هشام کلبي

آقا بزرگ بر اين باور بود که نسخه موجود در کتاب‌خانه خديويه، با ‌عنوان من نسب إلى اُمه من الشعراء، تأليف محمّد بن حبيب (م 245 ق) همين کتاب هشام است که محمّد بن حبيب، آن را تغيير داده و به نام خود زده است؛ زيرا اين تغيير اسم کتاب‌ها و ادّعاي تأليف آن توسّط خودش شيوه او بوده است. حداکثر آن که بخش مخصوص به شعراء را انتخاب کرده و به نام خودش ثبت نموده است. ۲

هجده. کتاب «المعمّرين» هشام بن محمّد کلبي

نجاشي و ابن نديم، اين کتاب را نام برده‌اند. آقا بزرگ معتقد است که اين کتاب، اکنون موجود است، ابتدا در کتاب‌خانه شيخمان نوري بوده و سپس به نوه‌اش آقا ضياء الدين نوري در تهران منتقل شده است. ۳ به نظر مي‌رسد کتاب المعمرين که برخي به ابن ابي الدنيا نسبت داده‌اند و طريق نقل آن، کلبي از ابو صالح از ابن عبّاس است، همين کتاب بوده است. ۴

1.الذريعة، ج۱، ص۳۲۳ـ ۳۲۴.

2.همان، ج۲۲، ص۲۳۳ ـ ۲۳۴.

3.۱ . همان، ج۲۱، ص۲۶۸.

4.۱ . ر.ک: الدر المنثور، ج ۵ ص ۱۲۲؛ فتح القدير، ج۴، ص۱۶۶.


مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)
290

سيزده . اصل علاء بن رَزين

محدّث نوري، مختصري از آن را در اختيار داشت. ۱ ابن طاووس نيز در غياث سلطان الورى، از اين کتاب نام برده است. ۲

چهارده. کتاب «السقيفه» ابو مخنف

تصريح کننده: سيد محسن امين (م 1371 ق)
احتمال دارد کتابِ مخطوط: في أوراق من کتاب مخطوط من تأليف أبي مخنف ـ که خبر اخراج ابوذر به ربذه را از آن نقل کرده ـ ، ۳ برگ‌هايي از اين کتاب باشد. مؤيد اين نظر، آن است که: اوّلاً، خبر مذکور در کتاب السقيفه ابو بکر جوهري موجود بوده و ابن ابي الحديد، ۴ آن را به نقل از جوهري آورده و در نسخه چاپي کتاب نيز نقل شده است؛ ۵ ثانياً، اين خبر در نسخه‌هاي چاپي مقتل ابو مخنف نيست. در ضمن، مرحوم امين نيز اين خبر ابو مخنف را در کنار روايت جوهري آورده و آن دو را با هم مقايسه کرده است و اين، خود، شاهدي ديگر بر صحّت اين گفته خواهد بود.

پانزده. «تفسير القرآن» ابو حمزه ثُمالي ۶

تصريح کننده: آقا بزرگ تهراني ‌(م 1389 ق) ۷
همان طور که آقا بزرگ در الذريعة اشاره مي‌کند، اصل اين تفسير، مفقود است؛ امّا در فهرست بعضي از کتاب‌خانه‌هاي مصر، از وجود نسخه اصلي آن، ياد شده است. اين نسخه، به خطّ يکتمر بن عمر در سال 724 ق، نوشته شده و بيشتر روايات آن از مَعمر بن راشد صنعاني بصري، نقل شده است. ۸
اخيراً اين تفسير را عبد الرزاق محمّد حسين حرز الدين، بازسازي کرده است. به گفته وي، اين تفسير، بيش از چهار قرن و نيم در دسترس دانشمندان بوده و آخرين کسي که از آن بهره برده، ابن شهر آشوب مازندراني (م 588 ق) در المناقب است و پس از آن، کتاب، مفقود شده است. ۹

1.خاتمة مستدرک الوسائل، ج۱، ص۹.

2.کتاب‌خانه ابن طاووس، ص۳۵۲.

3.أعيان الشيعة، ج۱، ص۴۳۹.

4.شرح نهج البلاغة، ابن ابي الحديد، ج۸، ص۲۵۲.

5.السقيفة و الفدک، ص۷۸.

6.رجال النجاشي، ص۱۱۵، ش۲۹۶.

7.از اين مورد به بعد را آقا بزرگ تهراني، تصريح کرده است.

8.الذريعة، ج۴، ص۲۵۰ ـ ۲۵۱.

9.تفسير أبي حمزة الثمالي، ص۵۹ ـ ۶۰ (مقدّمه).

  • نام منبع :
    مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
    شمارگان :
    500
    قیمت :
    40000 ریال
تعداد بازدید : 126950
صفحه از 352
پرینت  ارسال به