ج ـ کثرت راويان شيعي غير امامي
چنانچه ديديم، شيعيان کوفه، بويژه پس از شهادت امام صادق عليه السلام چند دسته شدند و فرقه‌هاي مختلفي به وجود آوردند. از اين رو، تعداد بسيار زيادي از راويان ياد شده، در کتب رجال شيعه امامي، راويان غير امامي هستند که نقش به‌سزايي در نقل روايات و تدوين کتب حديثي شيعيان امامي داشتند. گاه، راويان زيدي، فَطَحي، واقفي و... محدّثان بزرگي هستند که شيعيان امامي براي روايات آنان، ارزش زيادي قائل هستند و اين افراد، نقش مهمي در ميراث علمي شيعه، در زمينه‌هاي مختلف: تفسير، فقه، ادبيات، تاريخ و ديگر علوم اسلامي دارند. امّا در اين ميان، بيشترين راويان غير امامي را واقفه، و پس از آن، زيديه تشکيل مي‌دهند که فهرست آنان، به ترتيب تاريخي، در ذيل مي‌آيد:
1. راويان کيساني
در کتب رجالي، از اين راويان کوفي، به عنوان «کيساني» نام برده شده است:
يک . عبد الرحمان بن حجّاج بجلي کوفي، بياع السّابري. وي از اصحاب امام صادق و امام کاظم عليهما السلام بود و تا زمان امام رضا عليه السلام نيز زنده ماند و آن حضرت را ملاقات کرد. در ابتدا، کيساني بود؛ امّا به اماميه پيوست. نجاشي، وي را با الفاظ «ثقه، ثبت و وجه» توثيق کرده است. ۱ رواياتي نيز در مدح او وارد شده است. ۲ عبد الرحمان از وکلاي امام صادق عليه السلام نيز بوده است؛ ۳
دو. علي بن حزور کناسي (م بعد از 130 ق). ۴ نام وي در رجال الکشي، ذکر شده و نقل شده است که به قول محمّد بن حنفيه (يعني کيسانيه) معتقد بود. در ادامه اين مطلب آمده است: «إلا أنه کان من رواة الناس». ۵ اين جمله، در رجال ابن داوود به شکل «من وراء الناس» ۶ نقل شده که صحيح‌تر به نظر مي‌رسد؛
سه. مرقع بن قمامه اسدي. شيخ طوسي، نام او را در اصحاب امير مؤمنان عليه السلام ذکر کرده و او را کيساني خوانده است. ۷ در رجال الکشي نيز روايتي دال بر کيساني بودن وي وجود دارد. ۸
1.رجال النجاشي، ص۲۳۷، ش۶۳۰.
2.ر.ک : نقد الرجال، ج۳، ص۴۶ـ ۴۷.
3.جامع الرواة، ج۱، ص۴۴۷.
4.طرائف المقال، ج۲، ص۳۳.
5.اختيار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۰۱، ش۵۶۷.
6.رجال ابن داوود، ص۲۶۰، ش۳۳۷.
7.رجال الطوسي، ش۸۳۵ .
8.اختيار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۱۱، ش۱۵۲.
