د ـ عرضه حديث

پس از رحلت پيامبر صلي الله عليه و آله مسلمانان، با برخي از شبهات و ابهامات در احاديث نبوي رو به رو شدند و هرچه از زمان رحلت پيامبر صلي الله عليه و آله بيشتر فاصله مي‌گرفتند، نياز عرضه حديث بر منابع مطمئن را بيشتر احساس مي‌کردند. در ميان اهل سنّت، رسم بر آن بود که روايات محدّثان را بر مهم‌ترين شاگردان آنها عرضه مي‌کردند تا از طريق اين افراد، به درستي آن روايات، مطمئن گردند. کوفه نيز از اين قاعده مستثنا نبود، مثلاً روايات اعمش را بر سفيان ثوري عرضه مي‌کردند تا درستي يا نادرستي آن را بسنجند؛ ^۱ زيرا وي آگاه‌ترين فرد به حديث اعمش بوده است. ^۲
در ميان شيعيان، همين ضرورت نسبت به احاديث ائمّه عليهم السلام وجود داشت. از همان آغاز صدور روايات، به دليل اختلافات و تعارضاتي که در برخي روايات پيش مي‌آمد، بعضي از راويان، کتب روايي عصر خويش را بر ائمّه عليهم السلام، يا راويان بزرگ عرضه مي‌کردند تا از صحّت محتواي آن اطمينان يابند. اين شيوه براي درک بيشتر و شناخت صحيح احاديث و متون ديني در همه زمان‌ها جاري بوده است. بنا بر اين، مي‌توان شيعيان کوفه را در اين امر، بر اهل سنّت مقدم دانست که از زمان امام باقر عليه السلام به عرضه حديث بر آن حضرت اقدام
کردند.
عبيد بن محمّد بن قيس بجلي، کتابي داشته که توسط پدر اين راوي، بر امام باقر عليه السلام عرضه شده و صحّت اقوال منسوب به امير مؤمنان عليه السلام مورد تأييد قرار گرفته است. عبيد الله بن علي بن ابي شعبه حلبي، کتاب خود را بر امام صادق عليه السلام عرضه داشت و آن را تصحيح نمود. عبد الله بن سعيد بن حيان، کتاب دياتي داشته که از اجداد خود روايت مي‌کرد و آن را به امام رضا عليه السلام عرضه کرد.
شايسته است گفته شود که عرضه احاديث و کتب حديثي بر اصحاب ائمّه پيشين نيز معمول بوده است؛ مثلاً به جهت تخصّص زُراره در باب ارث (فرائض)، احاديث گزارش شده درباره ارث، بر او عرضه مي‌شده است. ^۳

4. راويان فَطَحي

برخي از راويان کوفي فطحي، به نقل از کتب رجالي، عبارت‌اند از: يک. احمد بن محمّد بن حسن بن علي بن فضّال؛ دو. اسحاق بن عمّار؛ سه. حسن بن علي بن فضّال؛ چهار. عبد الله بن بُکَير شيباني؛ پنج. ابو الحسن علي بن اَسباط مقري؛ شش. علي بن حسن بن علي بن فضّال؛ هفت. عمّار بن موسى ساباطي؛ هشت. محمّد بن وليد بجلي؛ نُه. معاوية بن حکيم.

5. راويان واقفي

علي بن ابي حمزه بطائني (رهبر واقفه)، در آغاز، از اصحاب امام صادق و امام کاظم عليهما السلام و قائد (عصاکش) ابو بصير، يحيي بن قاسم بود؛ امّا پس از چندي، بر امام کاظم عليه السلام وقف کرد و امام رضا عليه السلام را انکار نمود. ^۱ ابن غضائري، او را چنين لقب مي‌دهد:
أصل الوقف و أشدّ الخلق عداوة للولي من بعد ابي ابراهيم عليهما السلام.
شيخ طوسي مي‌نويسد:
ثقات ما نقل کرده‌اند که اوّلين کسي که اين اعتقاد را ظاهر کرد، علي بن ابي حمزه بطائني است، سپس زياد بن مروان قندي، و عثمان بن عيسي رواسي. اينان در دنيا طمع کردند و به مال بي‌ارزش آن، رو کردند. ^۲
برخي ديگر از راويان کوفي واقفي، به نقل از کتب رجالي عبارت‌اند از: يک. ابراهيم بن ابى بکر بن ربيع بن ابي سَمّال؛ دو. برادرش اسماعيل؛ سه. ابراهيم بن صالح انماطي؛ چهار. احمد بن حارث انماطي؛ پنج. احمد بن حسن بن اسماعيل بن شعيب بن ميثم تمّار؛ شش. احمد بن سرّي؛ هفت. احمد بن محمّد بن علي بن عمر بن رباح قلاء؛ هشت. بکر بن محمّد بن جناح؛ نُه. جعفر بن سماعة؛ ده. حسن بن على بن ابى حمزه بطائني؛ يازده. حسن بن محمّد بن سماعة؛ دوازده. حسين بن مختار قلانسي؛ سيزده. حسين بن مهران بن محمّد بن ابى نصر
سکوني؛ چهارده. حصين بن مخارق؛ پانزده. حميد بن زياد؛ شانزده. حنان بن سدير؛ هفده. سماعة بن مهران؛ هجده. عبدالله بن جبلة بن حُرّ کناني؛ نوزده. عبد الکريم بن عمرو بن صالح خثعمي؛ بيست. عثمان بن عيسى رؤاسي علوي؛ بيست و يک . علي بن ابي حمزه بطائني؛ بيست و دو. علي بن حسين طاطري کوفى؛ بيست و سه. علي بن خطّاب؛ بيست و چهار. علي بن عمر اعرج؛ بيست و پنج. ابو الحسن علي بن محمّد بن عمر بن رباح سواق (يا قلاء)؛ بيست و شش. عمر بن رباح؛ بيست و هفت. عيسى بن عيسى کلابي؛ بيست و هشت. غالب بن عثمان؛ بيست و نُه. محمّد بن جناح؛ سي. يحيى بن حسين بن زيد بن علي بن حسين.
شرح حال يا معرفي بسياري از اين افراد، در بخش‌هاي پيش (از کتاب‌هاي رجالي همچون رجال النجاشي) گذشت.