هفت. سفيان بن سعيد بن مسروق بن حمزة بن حبيب ثوري (95ـ 161 ق)

از حفّاظ و فقيهان دين و اهل ورع بود. سفيان بن عُيينه، اعتقاد دارد که علما سه نفرند: ابن عبّاس در زمان خود، شعبي در دوران خويش، و ثوري نيز در زمان خود. ^۱
به گفته ابن مبارک، وقتي از فهم چيزي ناتوان مي‌شد، نزد سفيان مي‌آمد و از او سؤال مي‌کرد؛ گويي از دريا قطره‌اي برمي‌گيرد. ^۲
ابو ‌بکر خطيب، معتقد است که سفيان، امامي از ائمّه مسلمين، و علمي از اعلام دين بود. بر امانت او اجماع است و بي‌نياز از آن است که از اتقان و حفظ و معرفت و ضبط و ورع و زهد او سخني به ميان آوريم. ^۳
شُعْبه، او را حافظ‌تر از خود مي‌دانست، و در مسائل اختلافي ميان آن‌ دو، همواره غلبه با سفيان بود. ^۴ نسايي مي‌گفت: «سفيان، بزرگ‌تر از آن است که بگويند: او ثقه است». ابن مديني مي‌گويد: به يحيى بن سعيد گفتم: رأي سفيان نزد تو بهتر است يا رأي مالک؟ گفت: «بي‌ترديد، رأي سفيانْ بهتر است». ^۵ سفيان، از بزرگان و ناقدان حديث، فقيه عرب، و مفتي کوفه است. او را در مباحث فقهي، «درياي دانش»، ^۶ و در حديث، «امير ‌المؤمنين» ^۷ خوانده‌اند. سفيان بن عُيينه مي‌گفت: داناتر از سفيان ثوري در حلال و حرام نديدم. وي آگاه‌ترين فرد به حديث اعمش بوده است و روايات اعمش را بر او عرضه مي‌کردند تا درستي يا نادرستي آن را بسنجند. ^۸
گرچه شيخ طوسي، نام سفيان ثوري را در زمره اصحاب امام صادق عليه السلام آورده ^۹ و در کتب روايي شيعه، از وي روايت شده، ^۱۰ ولي اين ذکر، تنها به معناي هم‌عصر بودن وي با امام عليه السلام است و نمي‌توان وي را در ميان شيعيان جاي داد؛ امري که علّامه حلّي و ابن داوود به آن تصريح کرده‌اند، ^۱۱ و همان ‌گونه که کَشّي آورده، وي اختلافاتي با آن حضرت داشته است. ^۱۲
البته برخي با توجّه به رواياتي که از سفيان در دفاع از جابر جعفي نقل شده، وي را به شيعيان نزديک دانسته‌اند. ^۱۳ وي در ورع و پرهيزگاري شهره بوده و از ياد مرگْ غافل نمي‌شد. ^۱۴
سفيان ثوري در دانش‌اندوزي، حرص و علاقه زيادي داشت. ^۱۵ وي از بسياري از تابعيان و اتباع آنها روايت کرده و بسياري نيز از وي روايت کرده‌اند. ^۱۶ سفيان ثوري، تصنيفاتي داشته است، از جمله: التفسير، الجامع الکبير في الحديث والفقه والاختلاف، و الجامع الصغير. تفسير سفيان ثوري به روايت ابو جعفر محمّد، از ابو حذيفة نهدي، از سفيان توسّط دار الکتب العلمية، چاپ شده است. کتاب جامع وي بسيار مشهور بوده و گفته‌اند اوّلين کتابي است که حديث در آن بر حسب ابواب مرتب شد، و با اجتهاد درآميخت. با اين حال، احمد، کثرت رأي در اين کتاب را عيب دانسته و از آن، مفرداً روايت نکرده است. ^۱۷ ثوري کتابي نيز با عنوان الفرائض داشته که توسّط محمّد بن سليمان بن حارث واسطي روايت شده و در دار العاصمة، چاپ شده است.