معنا مي‌کند. او «نوابع البعير» را به معني مواضعي که عرق شتر از آن خارج شده و جريان مي‌يابد، دانسته است.^۱ فراهيدي (م175هـ) گزارش کرده که عرب «نبع الماء» را براي خارج شدن آب از چشمه به‌کار برده است.^۲ ابن‌منظور (م711هـ) به خروج به همراه جريان (مبدأ جريان) در معناي لغوي آورده است.^۳ در جمع‌بندي سخنان لغويين، مي‌توان گفت که «منبع» در لغت به معناي «محلّ جوشش و مبدأ جريان» است.
واژه‌ي «مصدر» از مشابهات «منبع» است. مرحوم إبن‌فارس يکي از دو معناي ريشه «صدر» را خروج- ضدّ ورود- مي‌داند و از عرب مثال مي‌آورد که وقتي کسي وارد شهري شود و سپس از آن خارج گردد، مي‌گويند: «صدر عن البلاد.»^۴ خليل ‌بن احمد فراهيدي مي‌گويد: «صدرُ الامر، اوّلُه.»^۵ جوهري که يکي از ويژگي‌هاي کتاب او بيان کاربردهاي اصلي واژگان در عرف استعمالي عرب است، «مصدر» را در معناي «موضع» داراي کاربرد مي‌داند^۶ و إبن‌منظور بالاترين و نخستين ورودي هر چيزي را مصدر مي‌نامد؛ يعني، نخستين جزيي از هر چيز که زودتر به‌چشم آيد يا بالاترين نقطه‌ي آن و يا شريف‌ترين جزء آن از بالا يا از جايي که زودتر ديده مي‌شود.^۷ در مجموعه‌ي اين بيان‌ها و کاربردها، اوليّت، مرکزيّت و علو، گوهر معنايي را شکل مي‌دهد.
واژه‌ي مشابه ديگر «اصل» است. به گفته‌ي ابن‌فارس يکي از سه معناي اصلي اين ريشه «اساس الشيء» است.^۸ مرحوم خليل‌ بن احمد فراهيدي، ريشه و پايه‌ي هر چيزي را که در پايين‌ترين قسمت اشيا قرار مي‌گيرد، اصل آن دانسته است. ^۹ صاحب صحاح هم چيزي که