بخشش يا حق؟

طبق آيه‌ي قرآن(و آت ذا القربي حقّه)^۱ فدک حقّ حضرت زهرا عليها السلام بود. در اين‌‌ صورت بخشيدن به او به ‌وسيله‌ي پيامبر صلي الله عليه وآله بي‌معنا است. درباره‌ي دادن فدک به حضرت زهرا عليها السلام علاوه بر لفظ «هبه» الفاظ ديگر نيز به‌کار رفته است: اقطاع، اعطاء، تمليک، نحله، دفع و تصدّق. از تعابير گوناگون به‌دست مي‌آيد که مراد از همه‌ي آن تعابير، تحويل دادن است. از اين گذشته حق را مي‌توان بخشيد؛ چنان‌که مي‌گوييم: «جايزه را به او بخشيدند» در حالي که جايزه حقّ او بوده است. يا مي‌گوييم: «اين بخشش حقّ او بود.»^۲
ناگفته نماند که مي‌توان گفت که هبه به‌ معناي بخشش متعارف است و پيامبر صلي الله عليه وآله از جانب خداوند بخشيده است؛ چنان‌که وقتي وکيل، چيزي را مي‌بخشد، مي‌توان بخشش را به موکّل و وکيل هر دو نسبت داد.

برنگرداندن فدک از سوي اميرالمؤمنين عليه السلام

از پرسش‌هاي مطرح در اين زمينه آن است که اگر حضرت زهرا عليها السلام مالک فدک بود؛ چرا وقتي اميرالمؤمنين عليه السلام به حکومت رسيد، آن را به وارثان حضرت برنگرداند؟
به‌ گونه‌هاي مختلف به پرسش فوق مي‌توان پاسخ داد:
1. بيشتر مردم در زمان حکومت امام علي عليه السلام قايل به حقّانيّت اعمال ابوبکر و عمر بودند و مصلحت نبود که امام عليه السلام آن را برگرداند؛ هم‌چنين اين شبهه بود که امام عليه السلام به نفع شخص خود مي‌خواسته اين کار را انجام دهد. اميرالمؤمنين عليه السلام مخالفان سرسختي در ميان مسلمانان داشت. اگر حضرت فدک را بر مي‌گرداند، بهانه به دست آن‌ها مي‌افتاد و احتمال تبليغات عليه حضرت از سوي آنان بود.
2. پيگيري‌هاي امام علي عليه السلام و حضرت زهرا عليها السلام بيشتر جنبه‌ي سياسي داشت و هدف اصلي افشاگري عليه غاصبان حکومت بود، نه رسيدن به ماديّات؛ لذا حضرت وقتي به حکومت رسيد، در نامه‌اي فرمود: مرا با فدک و غير فدک چه کار در حالي که آرامگاه فرداي آدمي قبري تاريک است.^۳