بخشش يا ارث؟

همان‌گونه که ملاحظه شد، در برخي سخن از بخشش، برخي از ارث، در برخي سخن از هر دو و در روايتي از هيچ‌يک از ارث و بخشش سخني به‌ميان نيامده است. بر اساس روايات دسته‌ي اوّل، پيامبر صلي الله عليه وآله در زمان حيات خويش فدک را به حضرت زهرا عليها السلام بخشيد و ابوبکر براي اين بخشش شاهد خواست. نسبت به اين روايات، آن اشکال که اگر در باب ارث، نسب معلوم باشد، درخواست شاهد بيجا است، وارد نيست؛ امّا از جهتي ديگر مي‌توان به ابوبکر ايراد گرفت که وقتي ملکي در تصرّف شخصي بود، از او شاهد براي ملکيّت نمي‌خواهند.
در دسته‌ي دوم که از ارث سخن به‌‌ميان آمده، ابوبکر شاهد نخواسته است و اين ايراد مطرح نيست که شاهد در باب ارث براي اثبات خويشاوندي است.
روايتي که به‌ عنوان چهارمين دسته ذکر کرديم، اساساً ربطي به قضيه‌ي فدک ندارد. در آن، سخن از سهم بني‌هاشم از خمس است که ابوبکر مانع پرداخت به آنان مي‌شد. شاهد آن، اين است که حضرت زهرا عليها السلام -برخلاف روايت پيشين که ضمير متکلّم وحده را به‌کار برده است- در اين‌جا از ضمير متکلّم مع‌الغير استفاده کرده است. فرمود:
«... الذي ظلمتَنا عنه أهل البيت من الصدقات و ما أفاء الله علينا من الغنائم في القرآن من سهم ذوي القربي... .»
در خبر ديگر عروه مي‌گويد:
«أرادت فاطمة أبابکر علي فدک و سهم ذوي القربي، فأبي عليها و جعلهما في مال الله تعالي.»^۱
فاطمه عليها السلام از ابوبکر فدک و سهم خويشاوندان را خواست؛ امّا ابوبکر ابا کرد و آن دو را جزء بيت‌المال قرار داد. سخن عروه نشان مي‌دهد که فدک و سهم «ذوي‌القربي» دو امر جداگانه هستند. ابن ابي‌الحديد پيش از روايت دسته‌ي چهارم مي‌گويد:
«اعلم أن الناس يظنون أن نزاع فاطمة أبابکر کان في أمرين في الميراث و النحلة و قد وجدت في الحديث أنها نازعت في أمر ثالث و منعها أبوبکر إياه أيضا و هو سهم ذوي القربي.»^۲