بررسی معنیشناسی واژه ذلّت در نهجالبلاغه با رویکرد با همآیی همنشینی و جانشینی
سال
1397 / شماره پیاپی
24 /
صفحه
1-19
چکیده :
واژه ذلت از پرکاربردترین واژهها، در قالبهای مختلف اشتقاقی در نهجالبلاغه است. امام علی(ع) با بهرهمندی از معارف بلند الهی و برای تعالی جایگاه انسان و ارزشهای انسانی، صورتهای گوناگون این واژه را در گفتار و نوشتار بهکار گرفته تا تصاویری تأثیرگذار در ذهن مخاطب ایجاد کند و او را بهسوی عزت و کرامت رهنمون سازد. از منظر علم معنیشناسی بررسی مفهوم اولیۀ واژه و سیر تحول آن از دورۀ جاهلـی تا متـن نهجالبلاغه امری ضروری است و تلاش میشود تا بـراسـاس روابـط همنشینی و جانشینی به دو پرسش پاسخ داده شود: یکی آنکه کدام واژهها بیشترین همنشینی را با واژۀ ذلت دارد؟ و از سوی دیگر با رویکرد جانشینی چه واژهها و احیاناً جملاتی تداعیکنندۀ مفهوم ذلت هستند؟ برآیند این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته نشان میدهد واژگانی از قبیل عزت، نفس، طمع، اسارت، مستکینة، عار و فرار بیشترین همنشینی را با ذلت داشته و کلماتی از قبیل قماءة، دناءة، ضعة و خسف و حتی برخی جمـلهها، بر محور جانشینی معنای ذلت را به ذهن میرساند؛ افزون بر این تداعی آوایی برخی واژهها مثل أضلّ و أزلّ در تبادر معنای ذلّت در اندیشة مخاطب قابل توجه است.
کلیدواژههای مقاله :نهجالبلاغه؛ مفهوم اولیه؛ همنشینی و جانشینی؛ ذلت؛ نفس