چکيده

بدون ترديد شيخ طوسي يکي از بزرگ‌ترين شخصيّت‌هاي علمي است و چه ‌بسا در ميان دانشمندان بزرگ جهان تشيّع مقام اوّل را حايز است؛ يعني، پس از مقام ائمّه عليهم السلام شيخ طوسي مقام و مرتبه‌ي مخصوص به خود دارد. علّامه حلّي در وصف ايشان نوشته است:
«شيخ الامامية و وجههم و رئيس الطائفة؛ جليل القدر؛ عظيم المنزلة؛ ثقة؛ عين؛ صدوق؛ عارف بالاخبار و الرجال و الفقه و الاصول و الکلام و الادب؛ صنف في کلّ فنون الاسلام.»^۱
علّامه بحر‌العلوم در معرّفي وي مي‌نويسد:
«شيخ الطائفة المحقة و رافع اعلام الشريعة الحقة؛ امام الفرقة بعد الائمة المعصومين عليهم السلام عماد الشيعة الامامية في کل ما يتعلق بالمذهب و الدين؛ محقّق الاصول و الفروع و مهذّب المعقول و المسموع؛ شيخ الطائفة علي الاطلاق.» ^۲
علّامه آقابزرگ تهراني نوشته است:
«بديهي است که مقام و مرتبه والا و مايه‌ي علمي سرشار شيخ بي‌نياز از هرگونه تعريف و توصيف است، نويسنده هرچند خود را به زحمت اَفکند، ياراي درک بيان و شرح منزلت علمي و عملي او را ندارد. علما و شرح‌ حال‌نگارها هرچند در تذکّر‌هايشان با عبارات مدح‌آميز و تحسين‌انگيز به توصيف کمالات وي پرداخته‌اند؛ نتوانسته‌اند حقّ عظمت و مقام شامخش را ادا کنند و هرکس در تاريخ و کتب شيعه غور کند و در تأليفات گوناگون علمي شيخ دقّت‌نظر مبذول دارد، در مي‌يابد که وي از بزرگ‌ترين علماي دين و پيشواي مجتهدان اسلام و پيش‌آهنگ بنيان‌گذاران جوامع علمي و سرآمد فقيهان شيعه دوازده امامي است.» ^۳
از امتياز بزرگ شيخ طوسي اين است که در کنار تعليم و تدريس و تربيت و پرورش صدها فقيه، مجتهد و صاحب نظر به تأليف و تصنيف نيز اهتمام ويژه‌اي داشت و آثار بسيار سودمند و ماندگار در عرصه‌هاي مختلف مانند فقه، اصول، کلام، ادعيه، حديث و رجال از خود به