تحلیلی بر دیدگاه اندیشمندان شیعه در رفع تعارض روایات سعادت و شقاوت ذاتی با اختیار انسان

نشریه : مطالعات فهم حدیث

نویسنده : پديدآورنده : عبدالله میر احمدی
پديدآورنده : فاطمه مکاریان کاشان

چکیده :

سعادت و شقاوت یکی از مباحث مهم فلسفی و کلامی است. در آموزه‌های روایی ائمه (ع) نیز پیرامون حقیقت سعادت و شقاوت و اختیاری بودن آن فراوان بحث شده است. با این حال، ظاهر برخی احادیث بر سعادت و شقاوت ذاتی انسان و نفی اختیار او در رقم‌زدن سرنوشت خویش دلالت دارد. از نظر برخی اندیشمندان، سعادتمندی با غایت مطلوب انسان و کمال نهایی او هماهنگی دارد و دست‌یابی به آن با انتخاب آگاهانه آدمی و اعمال اختیاری او حاصل می‌شود. عده‌ای دیگر از صاحب‌نظران با تکیه بر ظاهر احادیث یادشده به حاکم‌بودن جبر بر سرنوشت انسان، باور دارند. وجود این تعارض‌، محدثان و صاحب‌نظران امامیه را بر آن داشته تا با شیوه‌های گوناگون به تبیین و توجیه این روایات بپردازند. در پژوهش حاضر به شیوه تحلیل محتوا برآنیم پس از طرح دیدگاه شاخص‌ترین اندیشمندان شیعه پیرامون این روایات، راه‌حل ارائه شده توسط آنان را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم و در نهایت، نظر صحیح را استخراج کنیم. با بررسی دقیق دیدگاه صاحب‌نظران و تحلیل آن­ها درمی‌یابیم تأویل این احادیث به علم الهی، افزون بر نفی شبهه جبر، با سایر آیات و روایات و ادله کلامی هم‌سوست. در این میان برخی اندیشمندان، نفی وجود ذاتی را شاهدی بر اثبات این مدعا می‌دانند. بر این اساس، عملی که از انسان سر می‌زند و موجود می‌شود، پیش از صدور آن از جانب انسان، در علم الهی معلوم و متعین است.