بررسي اصل رجالي « وثاقت رجال کتاب نوادر الحکمه » - صفحه 82

اصل قاعده، تاريخچه و مستند آن

نخستين بار أبو جعفر محمّد بن حسن بن وليد (م343ق) استاد شيخ صدوق، روايات و افرادي را از کتاب مشهور« نوادر الحکمه» استثنا کرد که مفهوم اين کار، پذيرش و توثيق ساير روايات و افراد مذکور در اين کتاب بود. ابو جعفر ابن‌بابويه ـ شيخ صدوق ـ و ابو العباس بن نوح (م408ق) نيز، اين عمل را ـ با توضيحاتي که در آينده مي آيد ـ تأييد کردند. پس از ايشان نجّاشي در رجال خود، کار ابن‌وليد را نقل و تلقّي به قبول مي کند که عبارت وي، چنين است: «و کان محمّد بن الحسن بن الوليد يستثني من رواية محمّد بن احمد بن يحيي ما رواه عن محمّد بن موسي الهمداني أو ما رواه عن رجل أو يقول بعض أصحابنا أو عن محمّد بن يحيي المعاذي أو عن أبي عبدالله الرازي الجاموراني أو عن أبي عبد الله السياري أو عن يوسف بن السخت أو عن وهب بن منبه أو عن أبي علي النيشابوري أو عن أبي يحيي الواسطي أو محمّد بن علي أبو سمينة أو يقول في حديث أو کتاب و لم أروه أو عن سهل بن زياد الآدمي أو عن محمّد بن عيسي بن عبيد باسناد منقطع أو عن أحمد بن هلال أو محمّد بن علي الهمذاني أو عبد الله بن محمّد الشامي أو عبدالله بن أحمد الرازي أو احمد بن الحسين بن سعيد أو أحمد بن بشير الرقي أو عن محمّد بن هارون أو عن مَمَويه. ۱ بن معروف أو عن محمّد بن عبد الله بن مهران أو ما ينفرد به الحسن بن الحسين اللؤلؤيي أو ما يرويه عن جعفر بن محمّد بن مالک أو يوسف بن الحارث أو عبدالله‌بن محمّد الدمشقي.»
شيخ طوسي در الفهرست۲
به‌نقل از شيخ صدوق اين‌گونه آورده است: «و قال أبو جعفر بن بابويه: الّا ما کان فيها غلو أو تخليط و هو الّذي يکون طريقه محمّد بن موسي الهمداني أو ... .» و سپس همان عناوين را با اندکي تغيير مي آورد؛ امّا آنچه شايسته‌ي توجّه است تفاوت در کلام شيخ طوسي به‌نقل از شيخ صدوق مي باشد، به‌گونه اي که ليست شيخ طوسي «هيثم بن عدي» و «جعفر بن محمّد کوفي» را بيشتر از ليست نجّاشي دارد. هم چنين شيخ عبارت «ينفرد به» را پس از«محمّد بن عيسي بن عبيد باسناد منقطع» آورده که در عبارت نجّاشي وجود نداشت. تفاوت ديگر اين دو عبارت آن است که شيخ طوسي«أو يقول: و رُوي» و«وجدت في كتاب و لم اروه» را در ليست خود دارد که نجّاشي شبيه آن«أو يقول: في حديث او كتاب و لم اروه» آورده است.
بنابراين، اصل قاعده، وثاقت مشايخ محمّد بن احمد بن يحيي در کتاب «نوادر الحکمه» است که «وثاقت», مفهومي برگرفته از استثناي ابن‌وليد و «مشايخ», ظهوري برگرفته از اين

1.(بنا به ضبط محقّق نراقي در عوائد الايام، ص۸۷۳.)

2.ص۲۲۱، ش۶۲۲.

صفحه از 98