باقر عليه السلام درباره روايت: «ما مِن القرآنِ آية إلاّ وَلها ظَهرٌ وبَطنٌ» پرسيدم، فرمود: «ظَهرهُ تَنزيلُه وَ بَطنه تَأويلُه» .( بصائر الدرجات، ص 216؛ بحارالأنوار، ج 92، ص 97، ح 64) ظاهر قرآن، تنزيل آن است وباطنش تأويل آن.
حضرت امير المؤمنين عليه السلام ، در بيانى، معارف قرآن را بر سه قسم دانسته اند:
« خداوند ـ جل ذكره ـ به دليل گستردگى رحمت و رأفت، از آنجا كه مى دانست اهل باطل كتابش را تغيير مى دهند (براى آنكه تغيير ندهند)، كلام خود را بر سه قسم كرده است: بخشى از آن را عالم و جاهل مى داند . بر بخشى از آن، تنها كسى شناخت دارد كه ذهنى صاف و حسّى لطيف و ادراكى صحيح دارد و خداوند، سينه اش را براى (پذيرش) اسلام گشوده است. و به بخشى از آن، تنها خدا و امناى او ـ راسخان در علم ـ آگاهى دارند...».(الاحتجاج، ج 1 ،ص 376؛ وسائل الشيعه ، ج 27، ص 193 ،ح 44).

9ـ1. عامّ و خاصّ

از احاديث بر مى آيد كه قرآن كريم، عامّ و خاصّ دارد. يعنى شمول مفاد برخى آيات، فراگير است و تمامى افراد و مصاديق را در بر مى گيرد. در حالى كه گستره شمول برخى ديگر، محدود و معين است.( ر.ك.الكافي، ج 1، ص 213، ح 2؛ تفسير عياشى، ج 1، ص 164، ح 6؛ بصائر الدرجات، ص 223 ،ح 4) توجه به اين نكته كه مفاد يك آيه عموميت دارد يا ويژه افراد يا شرايط و خصوصيات معين است، در فرايند تفسير ضرورى است.

10ـ1. محكم و متشابه

براساس آيات و روايات، قرآن كريم، آيات محكم و متشابه دارد. با توجه به اين كه هر دسته از آيات محكم و متشابه، احكام و شيوه فهم و تفسير ويژه خود را داراست، در احاديث ضمن تعريف آيات محكم و متشابه، تكليف ما را در مقابل هر دسته از آيات بيان كرده اند. از بررسى مجموع روايات پيرامون آيات محكم و متشابه، ضرورت ايمان و عمل به آيات محكم، و وجوب ايمان به آيات متشابه و حرمت عمل به آنها (قبل از ورود بيان )به دست مى آيد.
امام صادق عليه السلام فرمود: «انَّ القرآنَ مُحكمٌ وَمُتشابِه، فأمّا الُمحكَمُ فَنؤمنُ بهِ وَنعملُ بِه