وَنَدينُ بِه. وأمّا المُتشابِه فَنؤمِنُ بِه ولا نَعمَل بِه؛ وَ هُوَ قَولُ اللّهِ: «فأمّا الّذينَ في قلوبِهِم زَيغٌ فيتَّبِعونَ ما تَشابهَ مِنهُ...» ( تفسير العياشى، ج 1، ص 162) قرآن [داراى ]محكم و متشابه است. به محكم ايمان مى آوريم و عمل مى كنيم و اعتقاد مى ورزيم. امّا به متشابه ايمان مى آوريم و عمل نمى كنيم. اين سخن خداست (آل عمران، 7) كه مى فرمايد: «پس كسانى كه در دلهايشان كژى و انحراف هست، متشابه قرآن را دنبال مى كنند». مفاد اين حديث در احاديث ديگر نيز آمده است.( ر.ك: صحيفه سجاديه، دعاى 42؛ بحارالأنوار، ج 23، ص 191). نكته دوّم كه از احاديث برمى آيد، آن كه تفسير و تبيين آيات متشابه برعهده راسخان در علم ـ پيامبر و اهل بيت عليهم السلام ـ است. در احاديث متعدد بر اين امر تأكيد شده است.( ر. ك. تغيرالبرهان، ذيل آيه 7 آل عمران). همچنين از برخى احاديث، ضرورت ردّ و ارجاع آيات متشابه به محكمات بر مى آيد.( عيون أخبار الرضا عليه السلام ، ج 2، ص 290؛ براى مفهوم ارجاع متشابه به محكم ر.ك: مناهج البيان، جزء 1، ص 27 و 28، مقايسه شود: الميزان، ج 3 ، ص 43)

11ـ1. نسخ قرآن

در قرآن كريم، از امكان نسخ مطلق آيات الهى (آيات تشريعى و تكوينى) سخن رفته، امّا بر وقوع نسخ در قرآن تأكيد نشده است . از برخى احاديث به روشنى بر مى آيد كه در قرآن كريم، آيات ناسخ و منسوخ وجود دارد . از جمله اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:
«خَلَّفَ... كتابَ رَبِّكُم فيكُم: مُبَيََّنا حَلالُه وَ حَرامُه وَ فَرائضُه وَ فَضائلُه وَ ناسِخُه وََمنسوخُه» (نهج البلاغه، خطبه 1؛ و ر.ك: الكافي، ج 1 ، ص 64، ح 1؛ تفسير عياشى ، ج 1، ص 14، ح 1) حضرت محمّد صلى الله عليه و آله در ميان شما، كتاب پروردگارتان را برجاى نهاد؛ كتابى كه احكام حلال و حرام آن، واجب و مستحب و ناسخ و منسوخ آن روشن شده است.
از نظر احاديث، شناخت ناسخ و منسوخ، از لوازم احاطه علمى و مقدمات تفسير قرآن است. امير مؤمنان عليه السلام به يك قاضى گذر كرد و فرمود: «آيا ناسخ را از منسوخ باز مى شناسى؟ گفت :نه. فرمود: تباه شدى و ديگران را تباه كردى. تأويل هر حرفى از قرآن، وجوهى دارد».( تفسير عياشى، ج 1 ، ص 12؛ بحارالأنوار، ج 92 ، ص 110، ح 9)
در پاره اى احاديث، بر اين نكته تأكيد شده كه قرآن به وسيله سنّت ، نسخ پذير است. در نخستين خطبه نهج البلاغه، ضمن بيان اقسام احكام قرآن آمده است: