كاظم عليه السلام فرمود: «تبتّل آن است كه هنگام دعا كف دستها را بر گردانى:«التّبُتُّل أَن تُقلِّبَ كَفِّيّكَ فِى الدُّعاءِ اِذا دَعَوتَ» .(نورالثقلين، ج 5، ص 449). در حديث ديگر، امام صادق عليه السلام در تفسير آيه مى فرمايد: «دعا كردن در حالى كه با يك انگشت اشاره مى كنى» .(الكافي، ج 2، ص 48 ، ح 3 و ص 481، ح 5).برخى از مفسران معاصر در اين زمينه نوشته اند: «ميان احاديث وارد در تفسير تبتّل تنافى نيست. زيرا روشن است كه تنافى ميان دو امر مُثبِت نيست، بلكه تنافى ميان امر مُثبِت و نافى است. با اين بيان، تنافى اين روايات با مستفاد از عبارت قاموس ـ كه تبتّل را به معنى انقطاع و اخلاص مى داند ـ دفع مى شود. بدين صورت كه احاديث، بيانگر مصاديق اخلاص و انقطاع مذكور است».(مناهج البيان، جزء 29، ص 125).

3ـ3. بيان مراد

افزون بربيان مصاديق مفاهيم عام قرآنى، دربرخى احاديث تفسيرى، به شرح وايضاح و بيان مراد عبارات وآيات قرآن پرداخته شده است.از امام جواد عليه السلام درباره معناى صمد پرسش شد.فرمود: «السَّيِّدُ المَصمودُ اِلَيهِ فِي القَليلِ والكَثيرِ .( الكافى، ج 1، ص 123).نمونه ديگر،احاديثى است كه شيخ صدوق درتفسير سوره توحيد آورده است.(ر.ك.التوحيد، ص 88، باب تفسير سوره قل هو اللّه احد).همچنين در روايات متعدد، مراد از «الصادقين» در آيه «اتقوا اللّهَ وَ كُونوا مَعَ الصّادِقينَ» (توبه،119) بيان گشته كه عبارت از ائمه هدى عليهم السلام است.(ر.ك.الكافي، ج 1،ص 207 به بعد). درباره فرق «بيان مراد» با «بيان مصداق» بايد گفت كه لفظ «الصادقين» به تنهايى ممكن است مصاديق متعددى داشته باشد، اما در اين دو آيه، تنها امامان معصوم عليهم السلام اراده شده اند.

4ـ3. رفع تعارض ظاهرى آيات

گاه در نگاه نخست، ميان برخى آيات تعارض و ناهمخوانى به چشم مى خورد. با كمك برخى احاديث تفسيرى مى توان به رفع اين تعارض پرداخت. براى مثال ممكن است تصور شود كه ميان آيه «فَانكِحوا ما طابَ لَكُم مَنَ النِّساءِ مَثنى و ثُلاثَ و رُباعَ فَإنْ خِفتُم أَلاّ تَعدِلوا فَواحِدَةً» (النساء، 3) و آيه «وَلَن تَستَطيعوا أَن تَعدِلوا بَينَ النِّساءِ وَلَو حَرَصتُم»