وعدم ملاحظه واسطه سند ـ از شخص متصف به اين وصف تا معصوم عليه السلام ـ از اين عبارت استفاده نمى شود. تفصيل بيشتر اين بحث را نيز به مباحث مربوط به بررسى اصطلاحات جرح وتعديل واگذار مى كنيم.
در مرحله دوم هم مى گوييم كه وصف اوثق بودن كلينى، دليل بر اين نيست كه كلينى بايد تمام اوصاف ومزاياى ديگر مردمان را در امر حديث دارا باشد. بلكه همين مقدار كه مجموع مزاياى حديثى وى بر مجموع مزاياى ديگران ترجيح داشته باشد، براى اطلاق اين تعبير كفايت مى كند، هر چند برخى امتيازى را دارا باشند كه كلينى از آن برخوردار نباشد.
دليل سوم
تأليف كتاب كافى به تصريح نجاشى، بيست سال طول كشيده است. نجاشى در عبارت خود به اعتبار احاديث كافى نظر دارد. و اگر كلينى به اعتبار تك تك روايات كتاب خود نظر نداشت، نياز به اين زمان طولانى براى تأليف كتاب نبود.
بررسى دليل سوم
اين مطلب درست است كه كلينى در تأليف كافى، تنها به جمع آورى احاديث نمى انديشيده بلكه فى الجمله به اعتبار احاديث هم نظر داشته است. ولى اين امر، دليل بر اعتبار تمام احاديث كافى نيست، مدت زمان طولانى تأليف كتاب هم دليل اين امر نيست، زيرا:
اولاً: امكانات كلينى وميزان كتابهاى در دسترس وى معلوم نيست وچه بسا زمانى بسيار صرف تهيه كتابهاى لازم يا مراجعه به كتابخانه هاى ديگران شده باشد. ۱
1.-آيت اللّه والد - مدّظله - مى فرمودند: محدث نورى خود كتابخانه عظيم وارزشمندى داشته، لذا تأليف مستدرك الوسائل زمان بسيارى از وى نگرفته است. پس تصور اين كه فراهم آوردن كتاب خود، چه بسا به زمان بسيارى نيازمند باشد، براى ايشان دشوار است.
اين نكته را هم مى افزاييم كه باوجود كتابخانه عظيم محدّث نورى، يكى از عوامل سرعت تأليف كتاب مستدرك الوسائل، اين است كه ايشان بسيارى از روايات را از بحار الانوار برگرفته اند و به گونه مستقيم به مصدر اصلى حديث مراجعه نكرده اند. تنظيم مناسب روايات در بحار، خود زمان تأليف مستدرك را كاهش داده است. اين ادعا با اندك مقايسه مستدرك وبحار اثبات مى گردد.
