تَعرِفُ الناسخَ مِن المَنسوخ ؟ قال: لا، فقال: هَلَكْتَ و أهْلَكْت. (2: ص 125- 134 ؛ 28: ج 1، ص 23؛ 21: ج 1، ص 259؛ 20: ج 2، ص 700؛ 14: ج 2، ص70-71)
از ابو عبدالرحمن سُلَمى روايت شده كه: اميرمؤمنان عليه السلام بر يكى از قضات1، گذر نمود. پس فرمود: «آيا ناسخ را از منسوخ مىشناسى؟ گفت نه، پس فرمود: هم خود هلاك شده و هم ديگران را به نابودى افكندهاى.»
معانى لغوى كلمات «نسخ»، «ناسخ»، و «منسوخ»
مصدر «نسخ» كه ناسخ، اسم فاعل؛ و منسوخ، اسم مفعول آن است در فرهنگهاى تازى، داراى معانى زير مىباشد:
1 - النَسخ: نَسخُ الكتاب. و النَسخ: أن تُزيلَ اَمراً كان مِن قبلُ يُعمَلُ به ثُمَّ تَنسَخه بِحادثٍ غَيرِه، كالآيةِ تَنزِلُ بِامرٍ ثُمَّ تُنسَخ باُخرى. و كلُّ شىءٍ خَلَفَ شيئاً فقد انتَسَخَه، يُقال: انتَسَخَتِ الشمسُ الظلَّ، و الشيبُ الشبابَ .... قال أبوحاتَم: «النسخ أن تُحَوِّلَ ما فى الخَلِيَّةِ مِن العسل و النحل فى اُخرى، و منه نَسخُ الكتاب.» (5: ج 3، ص 866-867)
2 - نسخه: كمنعه، أزاله و غَيَّرَه و أبطَلَه و أقام شيئاً مُقامَه، و الشىءَ مَسَخَه، و الكتابَ كَتَبَه عن مُعارِضِه، كانْتَسَخَه و اسْتَنسَخَه، و المَنقولُ مِنه النُسخَةُ... (30: ج 1، ص 533)
پس نسخ به معانى: رونويس نگاشتن، نيست و نابودساختن، جابجاكردن، و جايگزين نمودن بكار رفته كه از نظر مفهوم، دو بخش عمده مىشوند: الف: ابطال و ازاله. ب: نقل و تحويل.
1.گويا وى، عبدالرحمانبن دأب، از شاگردانِ ابوموسى اشعرى بوده است. (۱۱: ج ۲۴، ص ۹ به نقل از: جمالالدين احمد - ابنالمتوّج - البحرانى، الناسخ و المنسوخ)
