در ايشان قوّت عاقله به وديعه گذاشت، و شناسا گردانيد ايشان را، به حيثيّتى كه قابل تكلّم وِاشهاد شدند... و گفت: «ألست بربّكم» «آيا نيستم من پروردگار شما؟»«قالوا بلى» گفتند: «آرى تو پروردگار مايى».
تفسير آيه مذكوره به اين طرز، منطوقِ احاديث عامّه و خاصّه است، امّا كافّه معتزله - چنانچه فخر رازى تصريح كرده - و سيد مرتضى از اصحاب فئه ناجيه، انكار بليغ اين تفسير كرده‏اند و مستند به احاديث عقليّه چند شده‏اند كه انهدام بنيان اكثرى از آن‏ها، از عبارات تفسير ما ظاهر و هويداست.
ايشان در ادامه، تأويل منكران ظاهر آيه شريفه را ذكر كرده و آن را مخالف صريح منظوق روايات شمرده است. (10: ج 2، ص 124-125)
7-2- به اعتقاد وى ظاهر آيه شريفه كه فرموده است ذريّه فرزندان آدم را از پشت آن‏ها بيرون آورد، با رواياتى كه تصريح مى‏كند خداوند متعال فرزندان حضرت آدم عليه السلام را تا قيامت از پشت حضرت آدم عليه السلام بيرون آورد، منافات ندارد. زيرا وقتى فرزندان آدم عليه السلام را از پشت فرزندانشان بيرون آورد در حقيقت همه آن‏ها را از پشت حضرت آدم عليه السلام بيرون آورده است.
ايشان در پاسخ اين شبهه كه «چگونه مى‏شود ذرّات فهم و شعور داشته باشند و مورد تكليف و خطاب قرار گيرند» مى‏گويد: خداوند متعال در آن‏ها قوّه عاقله را به وديعه نهاد و آن‏ها را قابل تكلّم و اشهاد كرد.
پس مرحوم لاهيجى با اين بيان و توضيحى كه در تفسير آيه شريفه ارائه كرده، در حقيقت شبهات منكران را هم پاسخ داده است.

8. محمد محسن فيض كاشانى (م 1091 ه.ق)

8-1- ايشان در شرح اين حديث امام صادق عليه السلام كه مى‏فرمايد: «إنّ اللَّه حمّل دينه وعلمه الماء، قبل أن يكون أرض أو سماء أو جنّ أو إنس أو شمس أو قمر. فلمّا أراد أن يخلق الخلق، نثرهم بين يديه، فقال لهم من ربكم....» مى‏نويسد:
«نثرهم» أي نثر ماهياتهم وحقائقهم بين يدي علمه، فاستنطق الحقايق