که تأکيدي بر مرجعيت محکمات براي فهم معناي متشابهات است.
از امام صادق عليه السلام رواياتي در اين باب در مجموعههاي تفاسير روايي به چشم ميخورد که از آن جمله است: محکم آن چيزي است که بايد به آن عمل شود و متشابه، چيزي است که برخي از آن با برخي ديگر شبيه است؛۱ قطعاً در قرآن محکم و متشابه وجود دارد. پس به محکم آن ايمان بياوريم و عمل کنيم و حال آن که به متشابه فقط بايد ايمان بياوريم؛۲ متشابه آن است که بر جاهلش مشتبه است.۳ در روايت ديگري از آن حضرت آمده است که هرکس که کتاب خدا، ناسخ و منسوخ، خاص و عام و محکم
و متشابه و عزائم و رخص۴ را از هم باز نشناسد، از عالمان به قرآن نيست.۵
سخنان تابعيان در باب محکم و متشابه
از ضحاک بن مزاحم (م105ق) نقل است که محکم را بر ناسخ و متشابه را بر منسوخ تطبيق داده است.۶ از همو نقل است که محکم را به همه آياتي که نسخ نشده است، تعميم داده و متشابه را به آيات ناسخ محدود کرده است.۷ همين قول از برخي تابعيان ديگر مانند قتاده بن دعامه (م 118ق) و ربيع نيز نقل شده است.۸ مقاتل بن سليمان بن کثير ازدي ابوالحسن بلخي(م150ق) گفته است:
محكم آياتي است كه مبين حلال و حرام است و نسخ در آن واقع نشده است. آيات 151 ـ 153 سوره انعام از آن جمله است و متشابه، « فواتح السور» است كه بر يهود مشتبه شد.۹
از مجاهد نقل شده است که:
محکمات آياتي هستند که در آنها حلال و حرام بيان شده است و غير از آن، متشابه‌اند که برخي تصديق کننده، برخي ديگر است.۱۰
از برخي تابعيان نقل شده است که حروف مقطعه، آيات محکم قرآن است که بقيه قرآن از آن استخراج شده است.۱۱
1.. تفسير العياشي، ج۱، ص۱۶۲.
2.. همان، ج۱، ص۱۶۳.
3.. همان؛ تفسير الصافي، ج۱، مقدمه چهارم، ص۳۰ و ۳۱۱؛ البرهان، ج۱، ص۵۹۹.
4.. مراد از عزائم، واجباتي است که خداي سبحان آنها را واجب کرده است و مراد از رخص، واجباتي است که به دلايلي از برخي مکلفين ساقط مي¬شود.
5.. الکافي، ج۱، ص۴۳؛ بحارالانوار، ج۹۰، ص۴.
6.. جامع البيان، ج۳، ص۱۱۵.
7.. همان.
8.. همان، ج۳، ص۱۱۶.
9.. تفسير مقاتل، ج۱، ص۲۶۳.
10.. جامع البيان، ج۳، ص۱۱۶.
