قابليت متون ديني در ارائه مفهوم بسياري از واژه‌ها از ديگر ويژگي‌هاي اين متون است. مي‌توان با شيوه‌هايي که به برخي از آن‌ها در ادامه، به تفصيل مي‌پردازيم، معناي بسياري از واژه‌ها را از متون ديني استخراج نموده، آن گاه با معناي ارائه شده توسط لغويان سنجيده و سپس به معناي واقعي واژه‌ها رسيد.
نقش متون ديني در تبيين معناي واژه‌ها تا آن حد است که حتي خود لغويان نيز نتوانسته‌اند کتب خود را بدون استفاده از آن‌ها سامان دهند:
العهر (عهر): الفجور، عهر إليها يعهر عهراً: أتاها ليلاً للفجور و يعاهرها: يزانيها. و كل منهما عاهر، قال: لا تلجأن سراً إلي خائن «يوماً و لاتدن إلي عاهر» و عن رسول الله ـ صلي الله عليه و سلم ـ: الولد للفراش و للعاهر الحجر.۱
الهمس (همس): حس الصوت في الفم مما لا إشراب له من صوت الصدر، و لا جهارة في المنطق، و لكنه كلام مهموس في الفم كالسر... و روي عن النبي ـ صلي الله عليه و سلم ـ أنه كان يتعوذ بالله من همز الشيطان و همسه و لمزه، فآلهمز كلام من وراء القفا كالاستهزاء، و اللمز مواجهة. و قوله عز وجل: (فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسًا)۲. يعني: خفق الاقدام علي الأرض.۳
باب آلهمزه و الراء و ما معهما في الثلاثي... قال رسول الله ـ صلي الله عليه و سلم ـ: ان الاسلام ليازر الي المدينة کما تازر الحية الي حجرها.۴
درست است که روايت در اين گونه موارد، معمولاً در تأييد معناي ارائه شده به کار رفته است و مي‌تواند يک شاهد و قرينه مناسب براي معناي واژه باشد، ولي اين کارکرد براي روايت در نزد لغوي مهم به نظر مي‌رسد و روايت در اين گونه موارد نقش مهمي در ارائه معناي صحيح دارد.
اکنون برخي از راه‌هاي شناخت معاني واژگان روايات از متون ديني را بررسي مي‌کنيم. گرچه براي اين کار راه‌هاي ديگري نيز مي‌توان يافت، اما اين نوشتار در پي تبيين کامل آن‌ها نيست.
1. نگرش مجموعي به آيات و احاديث
يک واژه، گاهي در يک حديث و يا آيه و طبعاً يک شکل، و زماني نيز در آيات و احاديث متعدد و اشکال گوناگون مورد توجه است. فعل، فاعل، اسم فاعل، اسم مفعول، مبتدا، خبر واقع شدن در جمله مثبت يا منفي، حامل بار ارزشي مثبت يا منفي بودن، مي‌تواند از گونه‌هاي استعمال يک واژه در متن باشد. يک واژه در هر نوبت استعمال، پرتوي از معناي خود را بروز مي‌دهد و آن گاه که اين استعمالات افزايش يافت، اين بروز، به طرف ظهور در يک معناي خاص به پيش مي‌رود تا وقتي که بخش مهمي از زواياي مبهم لفظ در دسترس قرار گيرد. نگرش مجموعي به آيات و رواياتي که واژه مورد نظر را در خود گنجانده‌اند، مي‌تواند در فهم زواياي مبهم لفظ و فهم دقيق و نهايي واژه، تاثير زيادي داشته باشد.
1.. کتاب العين، ج۱، ص۱۰۵.
2.. سوره طه، آيه۱۰۸.
3.. کتاب العين، ج۴، ص۱۰ و ۱۱.
4.. معجم مقائيس اللغه، ج۱، ص۷۸.
