عالمان اهل سنت نيز براي علم درايه تعاريف مختلفي ارائه كردهاند كه به لحاظ شمول، دقت در تعابير و كوتاه بودن آنها با يكديگر تفاوت دارند. در بيشتر اين تعريفها به دو مبحث شيوههاي دريافت حديث و آداب نقل آن اشاره و يا تصريح نشده است؛۱ در حالي كه شيخ بهايي هر دو بحث را در تعريف خود قرار داده و بر اهميت آنها در علم درايه تأكيد نموده است.
ب: تعريف حديث
محدثان شيعه از حديث تعريفهاي گوناگوني ارائه كردهاند كه مشهورترين آنها عبارت است از:
كلامٌ يحكي قولَ المعصوم او فعله او تقريره؛۲
حديث سخني است كه قول معصومان يا عمل يا تقرير آنان را حكايت ميكند.
اين تعريف، تعريف اول شيخ بهايي است كه بيشتر عالمان شيعه آن را پذيرفتهاند. با وجود اين اقبال عمومي به تعريف مذكور شيخ بهايي با هوشياري نسبت به نكتهاي دقيق تعريفي جامعتر براي حديث ارائه كرده تا سخن امام معصوم را، بدون آنكه آن را حكايت كنند، درون تعريف بگنجاند. او حديث را چنين تعريف ميكند:
الحديث قول المعصوم او ما يحكي قوله او فعله او تقريره؛۳
حديث سخن معصومان است و آنچه كه از سخن، فعل يا تقرير آنان حكايت كند.
يعني اگر چه حكايت راويان از سخن، اعمال و تقريرات معصومان حديث است، اما سخن بي واسطه خود معصومان براي كساني كه آن را ميشنوند نيز حديث است.
پس زماني كه امام صادق عليه السلام ميفرمايد: «حديثي حديث ابي و حديث أبي حديث جدي و حديث جدي...»،۴ به سخن خويش، حديث اطلاق ميكند و اين گونه حديث نيز بايد در تعريف بگنجد و شيخ بهايي چنين كاري كرده است. با اين بيان ميتوان گفت اين تعريف الوجيزه جامعترين و بي نقصترين تعريف شيعي از حديث است.
ج: آموزشيترين شيوه تقسيمبندي خبر واحد
از مهمترين مباحثي كه در علم درايه به آن پرداخته ميشود، اقسام حديث است. اقسام حديث همچون صحيح، حسن، مرسل، غريب و... در نگاشتههاي مختلف علم درايه شيوه ارائه اين اقسام متفاوت است. اين شيوهها ـ كه هر كدام محاسن يا معايبي دارند ـ به قرار ذيل هستند:
1.. تدريب الراوي، ج۱، ص۲۱، به نقل از ابن اكفاني (م۷۹۴ق) و ابن حجر عسقلاني (م۸۵۲ق) و شيخ عز الدين ابن جماعة.
2.. الوجيزه، ص۲؛ نهاية الدراية، ص۸۰؛ مقباس الهداية، ج۱، ص۵۷؛ اصول الحديث، ص۳۲؛ الرسائل الرجاليه، ص۲۸۲.
3.. الوجيزه، ص۳.
4.. الكافي، ج۱، ص۵۳، ح۱۴.