زمينه ديده ميشود. كتابهاي فهرست همچون فهرست النجاشي، فهرست الطوسي و فهرست ابن نديم از زمره اين تلاشها هستند. آن بزرگواران با تأليف اين كتابها هم به تاريخ حديث شيعه پرداختند و هم به ميراث مكتوب عالمان شيعه و مباحث پيراموني آن اهتمام كردند.
با اين وصف، دانشمند مورد بحث ما شيخ بهايي رحمه الله عليه در اين دو حوزه تأليف مستقل يا مبسوطي ندارد و تنها در خاتمه الوجيزه اشاره كوتاهي به تدوين حديث شيعه در دوره ائمه اطهار عليهم السلام داشته و بعضي از كتب معروف حديثي مشايخ ثلاثه، كليني صدوق و طوسي را نام برده و در باره كتب اربعه شيعه به اجمال و اختصار گزارش ميدهد. از اين رو، ميتوان كاستي و كمبود تلاش شيخ بهايي در مجموعه دانشهاي حديثي را متوجه اين دو موضوع دانست.
نتيجه
شيخ بهايي عالم ذو فنوني است و در بيشتر دانشهاي زمانهاش دستي داشته است. به برخي از علوم بيشتر و دقيقتر پرداخته و آثار ماندگار و ارزشمندي از خود بر جاي گذاشته است. در ميان علوم ديگر نيز، نكات ظريف و افادات دقيقي در لا به لاي نوشتههايش چشم نوازي ميكند؛ نكاتي كه گاهي از ذهن ديگران مخفي ميماند، اما ديدگان تيزبين شيخ آنها را رصد ميكند. مطالب فراوان استطرادي و غير مستقيم و غير مرتبط با موضوع بحث در ميان نوشتههايش نشانه گسترش دانشهاي اوست.۱
در بحثهاي حديثي در سه حوزه فقه الحديث، رجال و درايه، دقيق، ضابطهمند و پر رنگ وارد شده است. در مجموعه آثارش، علاوه بر ارائه نوآوري و خلاقيت، در مواردي كه نوآوري نداشته، حامل و ناقل علوم ديگران بوده است. اين نقل عالمانه با ارزشمندي تمام براي دانش دوستان پس از او اطمينان زيادي ايجاد كرده است. در دانشهايي نظير كتابشناسي و تاريخ حديث نيز ورود نداشته است. شايد بتوان گستره پهناور دانشهايش را علت آن دانست. خود او در مقدمه كتابش مينويسد: «من در مباحثه و جدل بر هر ذو فنوني چيره شدم، اما هرگز نتوانستم كسي را كه در يك فن استاد بود از پا در آورم!»۲ .
كتابنامه
ـ اربعين شيخ بهايي، ترجمه و تحقيق عقيقي بخشايشي، قم: دفتر نشر نويد اسلام، چاپ اول، 1373ش.
ـ اصول الحديث، عبدالهادي فضلي، مؤسسة ام القري للتحقيق والنشر، چاپ دوم، 1416 ق.
ـ تدريب الراوي، جلال الدين سيوطي (م911 ق)، بيروت: دار الكتاب العربي، 1417ق.
ـ الحاشية علي كتاب من لا يحضره الفقيه، شيخ بهايي، قم: كتابخانه آيت اللّه مرعشي نجفي، چاپ اول، 1424ق.
ـ الحبل المتين في إحكام أحكام الدين، شيخ بهايي، بيروت: دارالهادي، چاپ اول، 1420ق.
ـ حديثشناسي، علي نصيري، قم: انتشارات سنابل، چاپ اول، 1383ش.
1.. مباني فقه الحديثي شيخ بهايي، ص۳۵.
2.. اربعين شيخ بهايي، ص۴۲.